Nhiễm trùng đường đường tiểu hay còn gọi là nhiễm khuẩn tiết niệu (UTI) là bệnh lý nhiễm trùng ở bất kỳ bộ phận nào trong hệ thông đường tiết niệu như bàng quang, thận, niệu quản hoặc niệu đạo. Thông thường, hầu hết các bệnh nhiễm trùng đều liên quan đến bàng quang và niệu đạo. Bệnh thường xuất hiện với nhiều triệu chứng khó chịu và nếu không được điều trị kịp thời có thể gây nhiễm trùng tiểu đến thận.
Phân loại nhiễm trùng đường tiểu
Nhiễm trùng đường tiểu là căn bệnh có thể gặp ở mọi đối tượng. Tuy nhiên, tỷ lệ mắc bệnh ở nữ thường cao hơn nam giới. Tùy thuộc vào vị trí và triệu chứng mà bệnh thường chia thành ba thể khác nhau. Cụ thể:
- Viêm niệu đạo: Là tình trạng nhiễm trùng xảy ra ở phần niệu đạo, gây nên các triệu chứng khó chịu như cảm giác bỏng rát mỗi khi đi tiểu. Thậm chí trong nhiều trường hợp, ngoài cảm giác đau rát bệnh nhân còn gặp phải biểu hiện có mủ ở niệu đạo. Triệu chứng này thường gặp ở nam giới bị nhiễm trùng niệu đạo, mủ thường chảy ở lỗ niệu đạo
- Viêm bàng quang: Nhiễm trùng bàng quang thường khởi phát với các triệu chứng như nước tiểu có mùi khai nông, đôi khi lẫn máu hoặc đau tức bụng dưới
- Viêm thận – bể thận cấp: Nhiễm khuẩn tiết niệu nếu không được điều trị kịp thời có thể diễn tiến nặng dẫn đến tình trạng nhiễm trùng đường tiểu trên và gây ảnh hưởng xấu đến thận. Vi khuẩn gây bệnh có ở bàng quang có thể lội ngược dòng lên thận và gây viêm bể thận. Trong trường hợp này, bệnh nhân cần nhanh chóng điều trị vì bệnh có thể làm suy giảm chức năng thận, làm tăng tỷ lệ tử vong
Nguyên nhân nhiễm trùng đường tiểu
Nhiễm trùng đường tiết niệu thường xảy ra khi vi khuẩn xâm nhập vào đường tiết niệu rồi đi qua niệu đạo và nhân số lượng khi đến bàng quang dẫn đến viêm nhiễm. Theo các chuyên gia, bệnh hình thành chủ yếu là do sự hiện diện của các loại vi khuẩn sau:
- Escherichia coli (80%)
- Chlamydia
- Mycoplasma
- Herpes
+ Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh nhiễm trùng đường tiểu
Các yếu tố nguy cơ gây nhiễm khuẩn đường tiết niệu như:
- Đường tiết niệu có dấu hiệu bất thường: Ở những trẻ có bất thường đường tiết niệu thường có nguy cơ nhiễm trùng đường tiểu cao. Nguyên nhân là do đường tiết niệu có vấn đề khiến cho nước tiểu thoát ra ngoài không như bình thường, đôi khi chúng có thể chảy ngược lên niệu đạo và gây viêm
- Tắt nghẽn đường tiết niệu: Việc hình thành sỏi niệu quản, sỏi thận hoặc tuyến tiền liệt tăng kích thước chính là nguyên nhân khiến nước tiểu trong bàng quang không được đẩy hết ra ngoài. Từ đó gây tắc nghẽn đường tiết niệu và làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đường tiểu
- Hệ thống miễn dịch bị ức chế: Những người có hệ thống miễn dịch yếu như người bị bệnh tiểu đường, nhiễm HIV,… thường có nguy cơ nhiễm trùng tiểu cao. Lý do là vì cơ thể không thể tự bảo vệ, chống lại tác nhân gây bệnh từ bên ngoài
- Dùng ống thông
tiểu: Bệnh nhân sử dụng ống thông tiểu có nguy cơ mắc bệnh nhiễm khuẩn tiết niệu cao. Trường hợp nhiễm trùng đường tiết niệu do sử dụng ông thông tiểu điển hình như người nhập viện, bệnh nhân có vấn đề thần kinh khó khăn trong việc kiểm soát tiểu hoặc người bị liệt - Phẫu thuật tiết niệu: Nếu không có biện pháp chăm sóc tốt, nguy cơ nhiễm trùng đường tiểu xảy ra ở những người sau phẫu thuật tiết niệu là khá cao
Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh nhiễm khuẩn đường tiết niệu ở nữ như:
- Giải phẫu nữ: Theo các chuyên gia, niệu đạo ở phụ nữ thường ngắn hơn đàn ông. Chính vì vậy, nguy cơ mắc bệnh thường cao hơn vì khoảng cách đến bàng quang bị rút ngắn, giúp vi khuẩn gây bệnh di chuyển nhanh hơn
- Hoạt động tình dục: Phụ nữ có hoạt động tình dục thường có khả năng mắc bệnh nhiễm khuẩn tiết niệu cao hơn những phụ nữ không hoạt động tình dục. Bên cạnh đó, việc quan hệ với hơn một đối tác cũng là yếu tố làm tăng nguy cơ nhiễm bệnh
- Sử dụng biện pháp tránh thai: Chị em sử dụng thuốc tránh thai hoặc chất diệt tinh trùng thường xuyên sẽ làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đường tiểu
- Mãn kinh: Khi bước vào thời kỳ mãn kinh, nội tiết tố nữ nội sinh bắt đầu suy giảm và gây ra một vài thay đổi ở đường tiết niệu, làm tăng khả năng viêm nhiễm
Triệu chứng nhiễm trùng đường tiểu
+ Triệu chứng chung
Nhiễm khuẩn đường tiết niệu thường gây nên các triệu chứng chung như:
- Đi tiểu liên tục và thường xuyên nhưng lượng nước tiểu rất ít
- Cảm giác nóng rát khi đi tiểu
- Nước tiểu có mùi mạnh và có màu sắc khác nhau như đỏ, màu cola hoặc hồng sáng
- Ở phụ nữ, xuất hiện triệu chứng đau nhức ở vùng chậu, đặc biệt là ở trung tâm xương chậu và khu vực quanh xương mu
+ Triệu chứng ở trẻ nhỏ
- Chán ăn
- Buồn nôn hoặc nôn mửa
- Sốt
- Tiêu chảy
- Khóc quá mức, không thể dỗ nón bằng cách ôm ấp hoặc cho bú
+ Triệu chứng ở trẻ lớn
- Són nước tiểu
- Tiểu rắt với biểu hiện đi tiểu nhiều lần nhưng lượng nước tiểu thoát ra rất ít
- Đau ở bên mạn sườn hoặc đau thắt lưng (Tình trạng này chỉ xuất hiện khi nhiễm trùng tới thận)
- Tiểu buốt với triệu chứng đau khi tiểu
- Đau vùng bụng dưới
- Nước tiểu có mùi bất thường, có màu đục, đôi khi lẫn máu trong nước tiểu
+ Triệu chứng ở người lớn
- Tiểu ra máu, nước tiểu đục
- Đau lưng
- Sốt
- Tiểu đau
- Tiểu khó mặc dù rất muốn tiểu
- Cảm giác toàn thân mệt mỏi
- Đau khi giao hợp
- Đau vùng hạ sườn
- Ớn lạnh
- Buồn nôn, nôn mửa
Nhiễm trùng đường tiểu có nguy hiểm không?
Nhiễm khuẩn tiết niệu nếu không được chữa trị đúng cách và đúng thời điểm có thể gây hậu quả nghiêm trọng như:
- Nhiễm trùng tái phát: Thông thường, tình trạng nhiễm trùng tiết niệu tái phát thường gặp ở phụ nữ đã trải qua hai lần nhiễm trùng trong khoảng thời gian 6 hoặc 4 tháng hay nhiều hơn một năm
- Tổn thương thận vĩnh viễn: Nguyên nhân gây tổn thương thận vĩnh viễn là do nhiễm trùng đường tiểu không được điều trị dẫn đến viêm bể thận
- Ở phụ nữ mang thai: Làm tăng nguy cơ sinh non hoặc sinh con nhẹ cân ở phụ nữ mang thai
- Hẹp niệu đạo ở nam giới: Tình trạng này xảy ra là do viêm niệu đạo tái phát
- Nhiễm trùng huyết: Vi khuẩn gây gây bệnh có thể xâm nhập vào máu và gây nhiễm trùng huyết. Biến chứng này có thể đe dọa đến tính mạng người bệnh nếu không có biện pháp xử lý kịp thời
Chẩn đoán nhiễm trùng đường tiểu
Một số thủ tục chẩn đoán nhiễm trùng đường tiết niệu như:
- Phân tích mẫu nước tiểu: Bác sĩ sẽ yêu cầu bệnh nhân cung cấp mẫu nước tiểu và tiến hành phân tích trong phòng thí nghiệm để tìm kiếm tế bào hồng cầu, bạch cầu hoặc vi khuẩn. Thông thường, để tránh tình trạng ô nhiễm mẫu, bác sĩ sẽ hướng dẫn người bệnh cách thức lấy mẫu chuẩn. Cụ thể, trước khi lấy mẫu nước tiểu, bệnh nhân cần lau khô bộ phận sinh dục bằng đệm sát trùng và nên thu thập nước tiểu giữa dòng
- Nuôi cấy vi khuẩn đường tiết niệu trong phòng thí nghiệm: Xét nghiệm này giúp bác sĩ xác định vi khuẩn gây bệnh nhiễm trùng đường tiểu ở người bệnh. Đồng thời đưa ra loại thuốc điều trị bệnh hiệu quả nhất
- Siêu âm, chụp CT hoặc cộng hưởng từ MRI: Chụp cắt lớp vi tính CT, siêu âm hoặc chụp cộng hưởng từ MRI sẽ giúp bác sĩ xem xét bất thường trong đường tiết niệu. Bên cạnh đó, nhân viên y tế cũng có thể sử dụng thuốc nhuộm tương phản để làm nổi bật cấu trúc đường tiết niệu
- Nội soi bàng quang: Nếu nhiễm khuẩn tiết
niệu tái phát, bác sĩ sẽ thực hiện nội soi bàng quang để kiểm tra bên trong niệu đạo và bàng quang
Cách trị nhiễm trùng đường tiểu
Thuốc kháng sinh chính là phương án đầu tiên được lựa chọn để điều trị bệnh nhiễm trùng đường tiểu. Tuy nhiên, tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe, triệu chứng bệnh mà bác sĩ sẽ chỉ định loại thuốc, liều lượng và thời gian sử dụng ở mỗi người khác nhau. Cụ thể:
+ Nhiễm trùng đơn giản
Các loại thuốc thường được bác sĩ khuyên dùng cho nhiễm trùng đường tiểu đơn giản bao gồm:
- Ceftriaxone
- Trimethoprim / sulfamethoxazole (Septra, Bactrim và nhiều loại thuốc khác)
- Nitrofurantoin (Macrodantin và Macrobid)
- Fosfomycin (Monurol)
- Cephalexin (Keflex)
Trong trường hợp nhiễm trùng đường tiểu không biến chứng, bác có thể kê đơn kháng sinh cho bệnh nhân dùng từ 1 – 3 ngày. Tuy nhiên, trong quá trình dùng thuốc, người bệnh vẫn nên tiếp tục sử dụng thêm một tuần sau đó ngay cả khi thấy triệu chứng bệnh đã thuyên giảm. Ngoài ra, để giảm thiểu tình trạng đau nhức khi đi tiểu, nhân viên y tế có thể cho bệnh nhân dùng kèm thêm một vào loại thuốc giảm đau khác.
→ Lưu ý:
Nhóm thuốc kháng sinh Fluoroquinolones, bao gồm thuốc Levofloxacin (Levaquin) và Ciprofloxacin (Cipro) không được dùng trong trường hợp nhiễm trùng đơn giản. Nguyên nhân là vì rủi ro mà thuốc mang lại cao hơn phần lợi ích đạt được. Loại thuốc này chỉ được bác sĩ kê đơn để điều trị nhiễm trùng tiểu hoặc nhiễm trùng thận ở mức độ phức tạp.
+ Nhiễm trùng thường xuyên
Trong trường hợp người bệnh bị nhiễm trùng đường tiết niệu thường xuyên, bác sĩ có thể đưa ra một số khuyến nghị điều trị nhất định như:
- Dùng kháng sinh liều thấp trong thời gian 6 tháng hoặc có thể lâu hơn.
- Sử dụng kháng sinh ngay sau khi quan hệ tình dục nếu nhiễm trùng có liên quan đến hoạt động tình dục
- Dùng liệu pháp estrogen âm đạo nếu người bệnh đang bước vào thời kỳ mãn kinh
- Thường xuyên thăm khám định kỳ
+ Nhiễm trùng nặng
Bao gồm viêm bàng quang biến chứng hoặc viêm đài bể thận cấp với các triệu chứng như sốt cao trên 38,5 độ C, ớn lạnh và đau lưng một bên vùng hố thận. Để giải quyết triệu chứng bệnh, bệnh nhân cần nằm nghỉ tuyệt đối và uống nhiều nước. Người bệnh nên uống nhiều hơn 2 lít nước mỗi ngày để đi tiểu nhiều, giúp rửa sạch hệ tiết niệu.
Bên cạnh đó, bác sĩ sẽ cho bệnh nhân dùng nhóm kháng sinh tập trung trong máu và kháng sinh có nồng độ cao trong nước tiểu để tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh. Hai nhóm kháng sinh thường được sử dụng đó là Cephalosporine và Fluoroquinolone. Cephalosporine được dùng dưới dạng tiêm tĩnh mạch, tiêm bắp hoặc PIV, còn Fluoroquinolone thường được dùng dưới dạng uống vì tính sinh học cao. Thời gian điều trị sau khi cắt sốt là từ 10 – 15 ngày. Tuy nhiên, có thể lâu hơn từ 1 – 2 tháng nếu bệnh gây biến chứng ở tuyến tiền liệt và thận.
Biện pháp phòng ngừa nhiễm trùng đường tiểu tái phát
Để ngăn ngừa và làm giảm nguy cơ tái phát nhiễm khuẩn tiết niệu, người bệnh nên thực hiện các biện pháp sau đây:
- Uống nhiều nước, ít nhất 2 lít nước mỗi ngày và nên đi tiểu thường xuyên
- Nên đi tiểu ngay sau khi quan hệ tình dục
- Hạn chế hoặc kiêng sử dụng các đồ uống chứa chất kích thích bàng quang như rượu, bia hoặc cà phê
- Sau khi đi tiểu hoặc đi tiêu nên dùng giấy sạch lau từ trước ra sau
- Vệ sinh khu vực sinh dục sạch sẽ mỗi ngày, riêng đối với nữ nên vệ sinh 2 lần/ngày
- Dùng đồ lót rộng và quần áo rộng được làm bằng chất liệu cotton, thấm hút nhanh
- Không nên dùng chất diệt tinh trùng để tránh thai
Nhiễm trùng đường tiểu thường gây nhiều biến chứng nghiêm trọng đối với sức khỏe. Nguy hiểm nhất là tình trạng vi khuẩn gây bệnh lội ngược dòng từ bàng quang lên thận và gây viêm bể thận. Trong trường hợp này, nếu bệnh không được chữa trị kịp thời sẽ làm suy giảm chức năng thận và làm tăng tỷ lệ tử vong. Do đó, khi thấy triệu chứng nhiễm khuẩn tiết niệu đầu tiên, bệnh nhân nên đến ngay cơ sở y tế để thăm khám và điều trị theo đúng phác đồ bác sĩ đưa ra.
Có thể bạn quan tâm
- Viêm đường tiết niệu ở nam giới: Triệu chứng và cách điều trị