Gan là một cơ quan lớn có vai trò rất quan trọng với quá trình trao đổi chất cũng như hệ thống miễn dịch của cơ thể. Cùng tìm hiểu về vị trí, chức năng cũng như các vấn đề thường gặp tại cơ quan này với thông tin được tổng hợp trong bài viết bên dưới.
Gan là gì? Nằm ở vị trí nào?
Gan là tạng lớn nhất trong cơ thể, nặng khoảng 3 pound khi trưởng thành với kích thước tương đối lớn. Cơ quan này có hình tam giác gần như kéo dài trên toàn bộ khoang bụng và chỉ kém cơ hoành.
Hầu hết khối lượng của gan nằm ở phía bên phải và hạ xuống thấp hơn về phía thận phải. Xét về mặt vị trí, gan nằm ở tầng trên mạc treo đại tràng ngang, ngay trong ô hoành phải. Tuy nhiên nó vẫn lấn sang ô hoành trái và ô thượng vị.
Giải phẫu cấu tạo của gan
Gan bao gồm 2 thùy chính là thùy phải và thùy trái, trong đó thùy phải có kích thước lớn hơn. Các thùy được liên kết với nhau bởi dây chằng falciform là một giải mô có tác dụng giữ cho nó neo vào cơ hoành.
Bao phủ phía ngoài cơ quan này là một lớp mô, còn được gọi là viên nang Glisson. Viên nang này được bao phủ và củng cố thêm bởi phúc mạc – một màng hình thành nên lớp lót của khoang bụng. Điều này giúp giữ gan cố định, đồng thời bảo vệ nó khỏi những thiệt hại vật chất.
Cấu trúc của gan bao gồm các phần chính là phúc mạc, các thùy, tế bào, mạch máu và ống dẫn mật.
1. Phúc mạc
Phúc mạc kết nối gan tại 4 vị trí là dây chằng vành, dây chằng falciform, dây chằng tam giác phải và dây chằng tam giác trái. Những kết nối này chỉ là những vùng ngưng tụ của màng bụng để hỗ trợ gan.
- Dây chằng vành: nối phần phía trên của gan với cơ hoành.
- Dây chằng tam giác trái và phải: Nằm ở trên đường viền bên của thùy trái và phải dùng để nói hau đầu phía trên của gan với cơ hoành.
- Dây chằng falciform: Có hình cong lưỡi liềm chạy từ cơ hoành trên rìa phía trước của gan đến biên giới kém của nó. Ở đầu phía dưới, dây chằng falciform tạo thành dây chằng tròn và nối gan với rốn. Dây chằng tròn chính là hệ quả của tĩnh mạch rốn mang máu vào cơ thể trong quá trình phát triển của thai nhi.
2. Các thùy
Cấu trúc phía trong của gan được tạo thành từ khoảng 100.000 đơn vị chức năng có hình lục giác gọi là tiểu thùy. Mỗi tiểu thùy bao gồm 1 tĩnh mạch trung tâm, bao xung quanh là 6 động mạch cùng 6 tĩnh mạch cửa.
làm nhiều thùy khác nhau
Các mạch máu tại thùy được kết nối bởi các ống sinusoids giống như mao mạch. Ống sinusoids kéo dài từ các động mạch và tĩnh mạch cửa để gặp tĩnh mạch trung tâm nhìn giống với nan hoa trên bánh xe.
3. Tế bào
Mỗi xoang đi qua mô gan sẽ chứa 2 loại tế bào chính là:
- Các tế bào Kupffer: Đây là một loại đại thực bào có tác dụng bắt và phá vỡ các tế bào hồng cầu cũ, nó sẽ bị bào mòn khi đi qua các sin.
- Tế bào gan: Chính là tế bào biểu mô cuboidal lót xoang, giúp tạo nên phần lớn các tế bào trong cơ quan này. Tế bào gan thực hiện hầu hết các chức năng như chuyển hóa, lưu trữ, sản xuất mật hay tiêu hóa.
4. Mạch máu
Không giống như các cơ quan khác, gan nhận máu từ cả động mạch gan riêng và tĩnh mạch cửa.
- Động mạch gan riêng: Là nhánh động mạch vị tá tràng tách ra từ nhánh tận của động mạch thân tạng. Sau khi chạy lên đến cửa gan thì sẽ chia thành 2 ngành trái và phải để nuôi dưỡng gan.
- Tĩnh mạch cửa: Do tĩnh mạch mạc treo tràng trên hợp với tĩnh mạch lách tạo thành, khi chạy lên cửa gan cũng sẽ chia 2 ngành trái và phải. Trên đường di chuyển, tĩnh mạch cửa sẽ nhận rất nhiều nhánh bên như tĩnh mạch rốn, tĩnh mạch vị, tĩnh mạch túi mật, tĩnh mạch trực tràng.
5. Ống dẫn mật
Các ống mang mật qua túi mật và gan được gọi là ống dẫn mật, chúng tạo thành một cấu trúc phân nhánh hay còn gọi là cây mật. Nhiều ống mật kết hợp với nhau tạp thành hệ thống ống mật được tìm thấy trên khắp bề mặt gan.
Các ống mật tham gia để tạo thành các ống gan phải và trái mang mật từ thùy phải và thùy trái của gan. Hai ống gan này tiếp tục hoạt động kết hợp để tạo thành ống gan chung với chức năng rút hết mật ra khỏi gan.
Cuối cùng, các ống gan chung sẽ kết hợp với ống nang từ túi mật để tạo thành ống mật chung để mang mật đến tá tràng. Hầu hết mật do gan sản xuất sẽ được đẩy ngược lên phía ống nang bằng nhu động để tới túi mật lưu trữ.
Gan có chức năng gì đối với cơ thể con người
Gan là cơ quan đóng vai trò rất quan trọng đối với sự sống của con người. Cơ quan này thực hiện một số chức năng chính sau đây:
- Sản xuất mật: Mật giúp cho ruột non phân hủy cũng như hấp thụ chất béo, vitamin và các cholesterol. Trong mật có chứa các thành phần như muối mật, bilirubin, cholesterol, nước và chất điện giải.
- Hấp thu và chuyển hóa bilirubin: Bilirubin được tạo thành do quá trình phân hủy của huyết sắc tố. Chất sắt được giải phóng từ quá trình này sẽ được lưu trữ trong gan hay tủy xương. Đồng thời sẽ được sử dụng với mục đích tạo ra các tế bào máu ở thế hệ tiếp theo.
- Hỗ trợ cục máu đông: Vitamin K chính là thành phần không thể thiếu giúp tạo ra một số chất phục vụ cho quá trình đông máu. Mật được tạo ra ở gan là cần thiết cho sự hấp thu vitamin K của cơ thể. Nếu mật không được sản xuất đủ thì các yếu tố đông máu cũng sẽ không thể được tạo ra.
- Chuyển hóa chất béo: Mật sẽ giúp phá vỡ chất béo, từ đó làm cho chúng dễ tiêu hóa hơn.
- Chuyển hóa Carbohydrate: Carbohydrate được lưu trữ ở trong gan, tại đây chúng sẽ được phân hủy thành Glucose. Sau đó sẽ được hút vào máu nhằm duy trì lượng đường huyết bình thường. Glucose sẽ được lưu trữ dưới dạng Glucogen và có thể giải phóng bất cứ khi nào cần một sự bùng nổ năng lượng.
- Lưu trữ vitamin và khoáng chất: Gan chính là cơ quan lưu trữ nhiều vitamin quan trọng như A, D, E, B12 và K. Trong nhiều trường hợp, các vitamin sẽ được giữ lại trong một khoảng thời gian dài với mục đích dự phòng. Ngoài ra, cơ quan này còn dự trữ huyết sắc tố ở dưới dạng ferritin và luôn sẵn sàng tạo ra các tế bào hồng cầu mới. Bên cạnh đó, gan còn là nơi lưu trữ và giải phóng đồng.
- Lọc máu: Gan có chức nang loại bỏ rất nhiều hợp chất ra khỏi cơ thể. Bao hồm các hormone như aldosterone hay estrogen và các hợp chất từ ngoài cơ thể như rượu hay các loại thuốc.
- Chuyển hóa protein: Mật sẽ làm nhiệm vụ phá vỡ protein để tiêu hóa và hấp thu được dễ dàng.
- Sản xuất albumin: Albumin chính là protein phổ biến nhất ở trong huyết thanh. Nó giúp vận chuyển axit béo và hormone steroid, từ đó duy trì áp suất chính xác, đồng thời ngăn ngừa rò rỉ mạch máu.
- Chức năng miễn dịch: Gan cũng chính là một phần thuộc hệ thống thực bào đơn nhân. Nó chứa số lượng lớn các tế bào Kupffer liên quan trực tiếp đến hoạt động miễn dịch. Những tế bào này có chức nang phá hủy mọi tác nhân gây bệnh, đồng thời có thể xâm nhập vào gan qua ruột.
- Tổng hợp angiotensinogen: Hormone này sẽ làm tăng huyết áp bằng cơ chế thu hẹp các mạch máu sau khi được cảnh báo bằng cách sản xuất một loại enzyme có tên gọi là renin trong thận.
Một số vấn đề thường gặp về gan
Gan là cơ quan phức tạp nên dễ gặp các vấn đề tổn thương hay bệnh lý. Gan hoạt động không hiệu quả sẽ gây ra nhiều hệ lụy nguy hiểm, đôi khi còn đe dọa cả tính mạng.
Sau đây là một số vấn đề bệnh lý về gan mà bạn cần biết để chủ động phát hiện cũng như điều trị:
1. Bệnh sán lá gan
Bệnh lý này được gây ra bởi sự xâm nhập của một loại giun ký sinh được gọi là sán lá gan. Nó có thể nằm im trong gan trong nhiều tháng hay thậm chí nhiều năm. Bệnh sán lá gan được coi là một loại bệnh nhiệt đới.
2. Xơ gan
Đặc trưng bởi sự xuất hiện của các mô sẹo thay thế các tế bào gan trong một quá trình gọi là xơ hóa. Tình trạng này có thể được gây ra bởi nhiều yếu tố, bao gồm độc tố, rượu và bệnh viêm gan . Cuối cùng, xơ hóa có thể dẫn đến suy gan khi chức năng của các tế bào gan bị phá hủy nghiêm trọng.
3. Viêm gan
Đây chính là tên được đặt cho nhiễm trùng gan nói chung, virus, độc tố hay phản ứng tự miễn dịch có thể sẽ gây ra bệnh này. Nó được đặc trưng bởi tình trạng viêm nhiễm phát triển khiến gan bị tổn thương. Trong nhiều trường hợp, gan có thể tự chữa lành, nhưng khi bệnh diễn tiến nặng mà không được can thiệp có thể dẫn đến suy gan.
4. Bệnh gan do rượu
Uống quá nhiều rượu trong thời gian kéo dài có thể sẽ khiến gan bị tổn thương. Đây cũng chính là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra bệnh xơ gan hiện nay.
5. Viêm đường mật xơ cứng tiên phát (PSC)
PSC là một bệnh viêm nghiêm trọng xuất hiện ở các ống dẫn mật dẫn đến cơ quan này bị phá hủy. Nguyên nhân gây bệnh đến nay vẫn chưa được xác định rõ, nhưng tự miễn được cho là yếu tố liên quan. Hiện tại vẫn chưa có cách điều trị triệt để cho bệnh lý này.
6. Bệnh gan nhiễm mỡ
Bệnh lý này thường xảy ra cùng với tình trạng béo phì hay lạm dụng rượu. Ở bệnh gan nhiễm mỡ, không bào của chất béo sẽ tích tụ trong các tế bào gan. Nếu không phải do lạm dụng rượu thì tình trạng này sẽ được gọi là bệnh gan nhiễm mỡ không do rượu (NAFLD).
Nó thường được gây ra bởi thuốc men, di truyền hay do chế độ ăn nhiều đường fructose. Đây là rối loạn gan phổ biến nhất ở các nước phát triển hiện nay và được cho là có liên quan đến tình trạng kháng insulin . Viêm gan nhiễm mỡ không do rượu là một nguyên nhân được biết đến của bệnh xơ gan.
7. Hội chứng Gilbert
Đây là một rối loạn di truyền ảnh hưởng đến khoảng từ 3 – 12% dân số thế giới hiện nay. Nguyên nhân có thể là do Bilirubin không bị phá vỡ hoàn toàn. Tình trạng vàng da nhẹ có thể xảy ra, tuy nhiên hội chứng Gilbert được đánh giá là vô hại.
8. Ung thư gan
Các loại ung thư gan phổ biến nhất là ung thư đường mật hay ung thư biểu mô tế bào gan. Nguyên nhân hàng đầu là uống quá nhiều rượu hay viêm gan không được điều trị kịp thời và đúng cách. Đây là dạng ung thư phổ biến thứ sáu và đồng thời là nguyên nhân gây tử vong do ung thư phổ biến thứ hai.
Bảo vệ gan khỏi những tổn thương
Sau đây là một số khuyến nghị giúp bảo vệ sức khỏe của gan để cơ quan này luôn hoạt động tốt:
- Điều chỉnh chế độ ăn uống, hạn chế lượng chất béo tiêu thụ trong khẩu phần ăn mỗi ngày.
- Hạn chế uống rượu, tránh tiêu thụ nhiều hơn 2 ly cùng 1 lúc.
- Trao đổi với bác sĩ về các loại thuốc bạn đang dùng bởi chúng có thể gây ảnh hưởng xấu đến chức năng gan.
- Rèn luyện thể dục mỗi ngày để tăng cường đề kháng cũng như xúc tiến quá trình trao đổi chất trong cơ thể.
- Quan hệ tình dục an toàn bằng việc sử dụng bao cao su.
- Tiêm phòng vắc xin viêm gan A và viêm gan B.
- Tuyệt đối không dùng chung kim tiêm cũng như các vật dụng chăm sóc cá nhân với người khác.
Như vậy, có thể thấy rằng, gan là cơ quan lớn đóng vai trò quan trọng với việc duy trì sự sống của con người. Cần chủ động trong vấn đề bảo vệ gan để tránh sự tấn công của các bệnh lý khiến cơ quan này bị tổn thương nghiêm trọng.