Ngứa da: Nguyên nhân, triệu chứng, cách điều trị và phòng bệnh [TỪ A-Z]

Ngứa da là một tình trạng phổ biến trong cuộc sống hằng ngày. Ngứa da có thể do tiếp xúc với các tác nhân dị ứng bên ngoài, cũng có thể cảnh báo những bệnh lý nguy hiểm. Để hiểu rõ hơn về tình trạng này vá biết cách phân biệt, điều trị và phòng ngừa hiệu quả, người bệnh hãy tham khảo ngay bài viết dưới đây.

Ngứa da là gì? Bệnh có nguy hiểm không?

Ngứa da không phải là tên một loại bệnh da liễu. Đây thực chất là cảm giác khó chịu ngoài da gây ra các kích thích thần kinh khiến người bệnh muốn gãi. Tình trạng này rất phổ biến, có thể do kích ứng tại chỗ hoặc là dấu hiệu của nhiều bệnh lý khác nhau. Tùy vào cơ địa mỗi người và thể bệnh mắc phải, cơn ngứa có thể khu trú tại một vùng da hoặc lan tỏa khắp người. Thời gian ngứa có thể dài ngắn khác nhau.

Có hàng trăm nguyên nhân có thể dẫn tới ngứa da. Các triệu chứng kèm theo cơn ngứa cũng thay đổi theo từng nguyên nhân gây bệnh. Việc xác định chính xác nguyên nhân là cách hiệu quả nhất để điều trị dứt điểm hoặc kiểm soát lâu dài cơn ngứa.

Bị ngứa da có nguy hiểm không? – Về bản chất, ngứa da là một tình trạng khá phổ biến, thường gặp và không gây ảnh hưởng đến tính mạng người bệnh. Tình trạng này chủ yếu khiến người bệnh khó chịu, gây ảnh hưởng đến cuộc sống, công việc hằng ngày. Một số người bệnh bị ngứa kéo dài có thể dẫn tới các vấn đề tâm lý như cáu gắt, dễ kích thích… 

Tuy nhiên, gãi ngứa nhiều và kéo dài có thể làm tăng cường độ ngứa và độ nhạy cảm của da. Đây là điều kiện để dẫn tới bệnh viêm da thần kinh Neurodermatitis. Lúc này, vùng da bị ngứa thường xuyên trầy xước, trở nên dày sừng, liken hóa. 

Ngoài ra, gãi liên tục còn có thể dẫn đến nhiễm trùng da do vi khuẩn và những vết sẹo thẩm mỹ vĩnh viễn hoặc thay đổi màu da.

Ai thường mắc bệnh? Các triệu chứng nhận biết ngứa da

Bất kỳ ai, bất kỳ lứa tuổi nào cũng có thể bị ngứa da. Tuy nhiên, những đối tượng dưới đây có thường có nguy cơ cao hơn:

• Trẻ em, người già, những người có hệ miễn dịch kém
• Phụ nữ có thai
• Người có cơ địa dị ứng, nhạy cảm, có tiền sử mắc cá bệnh lý cơ địa như dị ứng theo mùa, hen suyễn, viêm mũi dị ứng…
• Người nhiễm HIV/AIDS, bệnh ung thư, bệnh bạch cầu…

Ngứa da có thể xảy ra khu trú tại một vùng da nhỏ chẳng hạn như cánh tay, chân, cổ, ngực hoặc bất kỳ bộ phận nào có thể tiếp xúc với tác nhân gây ngứa. Đôi khi người bệnh có thể cảm thấy ngứa râm ran, lan tỏa khắp cơ thể. Các dấu hiệu nhận biết tình trạng ngứa da:

• Ngứa ngáy khó chịu: Tại một hoặc nhiều vùng da bất kỳ bắt đầu có cảm giác ngứa ngáy, châm chích khiến người bệnh muốn đưa tay lên gãi. Những cơn ngứa này có thể dài hoặc ngắn, dữ dội hoặc râm ran khác nhau.
• Nổi mẩn đỏ: Cùng với những cơn ngứa, các dát da đỏ hoặc các nốt mẩn đỏ sẽ xuất hiện tại vùng da bị tổn thương với kích thước và hình dạng không đồng đều.
• Nổi mụn nước: Trong một số trường hợp, vùng da bị ngứa sẽ nhanh chóng hình thành các mụn nước nhỏ mọc rải rác hoặc tập trung tại tay, chân, lưng, ngực… Nếu người bệnh thường xuyên dùng tay cào gãi sẽ làm các mụn nước này bị vỡ ra, khiến cơn ngứa lan tỏa sang các vùng da lân cận, đồng thời làm tăng nguy cơ nhiễm trùng.
• Tình trạng da: Khô, nứt nẻ, có thể đóng vảy, mảng bong tróc

Đôi khi, ngứa da có thể xảy ra mà không có bất kỳ thay đổi đáng chú ý khác trên da. Thỉnh thoảng các cơ ngứa có thể tồn tại rất lâu trên da và trở nên dữ dội. Người bệnh càng ngứa, càng gãi và càng gãi, càng ngứa, hình thành một vòng luẩn quẩn khó trị dứt điểm nếu không biết nguyên nhân chính xác.

Nguyên gây gây ngứa rát da

Nguyên nhân gây ngứa da có thể đến từ:

• Dị ứng: Thời tiết, hóa chất, nhiệt độ lạnh, xà phòng và các chất khác có thể là nguyên nhân kích ứng da và gây ngứa. Dị ứng thực phẩm cũng có thể gây nên các triệu chứng mẩn đỏ, ngứa ngoài da.
• Khô da: Đây là một trong những nguyên nhân phổ biến nhất gây nên tình trạng ngứa da. Nếu tại vùng da bị ngứa không thấy xuất hiện các triệu chứng bất thường của da thì có thể bạn đã bị khô da. Tình trạng này kéo dài có thể khiến da ngứa và sần sùi kèm theo bong tróc, nứt nẻ…

• Bệnh tật: Các bệnh da liễu như vảy nến, thủy đậu, viêm da dị ứng… hoặc bệnh lý nội khoa như bệnh gan, thận, thiếu máu… có thể gây nên các triệu chứng bên ngoài, trong đó có ngứa da, da gà và mụn nước.
• Thuốc: Trong một số trường hợp, phản ứng của cơ thể với các thuốc kháng sinh, chống nấm, thuốc giảm đau, an thần có thể gây nên tình trạng phát ban và ngứa ngáy bên ngoài.
• Mang thai: Phụ nữ có thai có thể bị ngứa ở bụng, đùi, ngực và cánh tay. Đây là dấu hiệu thường gặp do sự thay đổi cấu trúc và độ đàn hồi của da theo các chu kỳ thai sản.
• Côn trùng cắn: Vết cắn và chất độc của côn trùng có thể là nguyên nhân làm xuất hiện ngứa da tại một vị trí nhất định trên cơ thể. Trường hợp này thường đi kèm các dấu hiệu như sưng đỏ, phát ban tại vị trí vết cắn.
• Vệ sinh kém: Đây là một nguyên nhân khá phổ biến, xảy ra do tình trạng ứ đọng bụi bẩn, mồ hôi, vi khuẩn tại các lỗ chân lông, gây kích ứng và bứt rứt da.
• Nguyên nhân khác: Căng thẳng, stress, thay đổi nội tiết tố đột ngột…

Ngứa da là biểu hiện của bệnh gì?

Ngứa da có thể là biểu hiện của rất nhiều bệnh lý da liễu hoặc bệnh lý nội khoa. Người bệnh cần cảnh giác với một số bệnh như:

Các bệnh ngoài da

• Nổi mề đay: Mề đay mẩn ngứa là nguyên nhân chủ yếu dẫn tới các trường hợp ngứa da do bệnh lý da liễu. Khi bị mề đay, bên cạnh các cơn ngứa dữ dội, làn da của người bệnh có thể xuất hiện các nốt, mảng sần đỏ với kích thước to nhỏ khác nhau. Tình trạng này có thể giảm dần và biến mất trong 7 – 10 ngày. Với những trường hợp mãn tính, người bệnh có thể mất nhiều tháng đến nhiều năm để điều trị các cơn ngứa do mề đay gây ra.
• Viêm da: Viêm da, còn được gọi là bệnh chàm, là những tổn thương ngoài da do những rối loạn trong hoạt động của hệ miễn dịch, di truyền hoặc dị ứng. Viêm da có nhiều hình thức, xuất hiện ở những nhóm đối tượng khác nhau với những biểu hiện chung là da sưng đỏ và ngứa.
• Bệnh vảy nến: Người bệnh có thể nhận biết các triệu chứng bệnh vảy nến thông qua tình trạng da ngứa, bong tróc, đóng vảy đục. Nguyên nhân gây nên tình trạng này thường đến từ sự bất thường trong chu kỳ sống của tế bào da, dẫn tới sự tăng sinh của lớp sừng non, hình thành những tế bào chết (vảy sừng).
• Bệnh nấm da: Thường gặp là hắc lào, lang ben… Nguyên nhân gây hiện tượng này thường do sự tấn công của các loại nấm da phổ biến như malassezia furfur, trichophyton, microsporum và epidermophyton. Tùy vào từng chủng nấm gây bệnh các triệu chứng cũng sẽ khác nhau.

• Bệnh ghẻ: Ghẻ là bệnh do ký sinh trùng ghẻ cái Sarcoptes scabiei gây nên. Bệnh thường gặp ở những người có điều kiện vệ sinh kém, sống ở những nơi ẩm ướt, đông đúc… Ngứa do ghẻ thường khá dữ dội và dễ lan tỏa và lây nhiễm theo sự di chuyển của ghẻ cái.

Bệnh lý bên trong (Bệnh nội khoa)

• Bệnh gan, thận: Gan thận là 2 cơ quan đảm nhận chức năng chuyển hóa và thải độc của cơ thể. Nếu 2 cơ quan này bị tổn thương, quá trình thải đổi sẽ bị trì trệ và gây nên các biểu hiện ngoài da như ngứa da, nổi mụn, mẩn đỏ, phát ban…
• Bệnh về máu: Các bệnh lý về máu, chủ yếu là thiếu máu thiếu sắt, đa hồng cầu, sản tủy… có thể là nguyên nhân khiến da dễ bị ngứa, khô, nổi mẩn đỏ.
• Bệnh tiểu đường: Tiểu đường là bệnh lý rối loạn chuyển hóa làm tăng nồng độ đường trong máu. Khi đường huyết lên cao sẽ làm các mạch máu bị tổn thương khiến quá trình vận chuyển máu đến các tế bào da bị ảnh hưởng. Lâu ngày những vùng da bị ảnh hưởng sẽ trở nên khô, thiếu dưỡng chất và thường xuyên ngứa ngáy.

• Bệnh cường giáp / suy giáp: Các bệnh lý tuyến giáp có ảnh hưởng rất lớn đến cơ thể. Đây là cơ quan quan trọng giúp điều hòa nội tiết, quá trình trao đổi chất và phát triển bình thường của cơ thể. Khi tuyến giáp bị ảnh hưởng, da là một trong những cơ quan chịu ảnh hưởng đầu tiên với các biểu hiện như ngứa, phát ban, mẩn đỏ… Ngoài ra, người bệnh còn có thể xuất hiện một số triệu chứng như rối loạn kinh nguyệt, suy giảm chức năng sinh lý, bướu cổ…
• Bệnh virus: Một số bệnh lý do virus như lậu, giang mai, herpes, HIV… có thể gây ra ngứa da, khô da, nứt nẻ, bong tróc, mụn nhọt…
• Bệnh giun sán: Độc tố của một số loại ký sinh trùng như giun, san… trong cơ thể có thể khiến làn da trở nên khó chịu, châm chích, ngứa ngáy. Một số loại giun có đặc tính đẻ trứng ở hậu môn vào ban đêm gây triệu chứng điển hình, dễ nhận biết là ngứa hậu môn.

Ngứa da khi nào cần gặp bác sĩ? Các phương pháp điều trị ngứa da

Nếu có những dấu hiệu sau, người bệnh đừng chần chừ mà hãy đi khám bác sĩ ngay vì có thể bạn đang mắc một bệnh lý tiềm ẩn nguy hiểm nào đó:

• Ngứa kèm theo nổi mẩn kéo dài liên tục trên 2 tuần không thuyên giảm.
• Áp dụng các biện pháp giảm ngứa tại nhà nhưng không hiệu quả. Thậm chí, mức độ ngứa càng nghiêm trọng hơn, da càng sưng đỏ và có dấu hiệu viêm nhiễm.
• Xuất hiện kèm theo các triệu chứng: Sốt cao, mệt mỏi toàn thân, mỏi cơ, đau nhức, giảm cân, tiểu tiện bất thường…
• Những cơn ngứa ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống hằng ngày, gây cản trở công việc, ăn uống và giấc ngủ.
• Ngứa da không rõ nguyên nhân.

Phương pháp điều trị ngứa da tốt nhất là kết hợp cải thiện tình trạng ngứa ngoài da và điều trị nguyên nhân gây ngứa. Chẳng hạn:

• Với những người bị ngứa do khô da thì dưỡng ẩm da. 
• Với các trường hợp viêm da do cơ địa và các thể bệnh chàm, vảy nến… thì dùng thuốc ức chế miễn dịch, giảm tăng sinh tế bào sừng. 
• Với những trường hợp ngứa do nấm da, người bệnh nên được điều trị bằng thuốc chống nấm và dự phòng bội nhiễm, vi khuẩn bằng kháng sinh. 
• Các trường hợp viêm da do bệnh lý nội khoa, cần giảm ngứa và điều trị bệnh trước.

Một số phương pháp được dùng trong điều trị ngứa da gồm:

Điều trị ngứa da bằng thuốc Tây

Thuốc điều trị ngứa da được chia thành 2 nhóm:

Nhóm thuốc điều trị triệu chứng

Bao gồm các thuốc được dùng với mục đích giảm ngứa và cải thiện viêm nhiễm ngoài da do ngứa (nếu có):

• Thuốc kháng Histamin: Nhóm thuốc này có tác dụng giảm ngứa, giảm kích ứng ngoài da theo cơ chế ức chế sự giải phóng và làm giảm tác dụng của các hoạt chất trung gian gây dị ứng, ngứa như Histamin. Phần lớn các thuốc kháng Histamin dùng phổ biến như Loratadine, Fexofenadine, Diphenhydramin, Cetirizine… khá an toàn. Tuy nhiên, chúng cũng có thể gây ra một số tác dụng phụ như buồn nôn, nôn, buồn ngủ, chóng mặt, tăng nhịp tim, ho, táo bón,….

• Thuốc Corticoid: Với những tình trạng ngứa dữ dội, bác sĩ có thể cân nhắc sử dụng các loại thuốc bôi chứa corticoid, nặng hơn có thể kết hợp cả thuốc bôi và thuốc uống cho người bệnh. Những loại thuốc này có tác dụng chống viêm, giảm ngứa, chống dị ứng do cơ chế ức chế miễn dịch. Lạm dụng những thuốc này có thể gây ra một số tác dụng phụ nguy hiểm như tăng huyết áp, tăng cân, loãng xương thậm, teo da, mỏng da, gây đục thủy tinh thể, tăng đường máu, tăng nguy cơ nhiễm trùng,…
• Thuốc kháng sinh: Dùng trong các trường hợp ngứa da do nhiễm trùng hoặc biến chứng nhiễm trùng. Thuốc được dùng dạng bôi ngoài hoặc/ và thuốc uống.
• Thuốc chống nấm: Dùng trong các trường hợp ngứa da do nhiễm nấm ngoài da. Thuốc cũng được dùng dạng bôi ngoài hoặc và thuốc uống.
• Kem dưỡng ẩm: Giúp cung cấp nước, làm dịu da, giảm kích ứng, khô rát từ đó cải thiện ngứa da hiệu quả, đặc biệt trong các trường hợp ngứa do khô da.

Nhóm thuốc điều trị căn nguyên

Nhóm thuốc này được sử dụng phức tạp tùy thuộc vào căn nguyên gây bệnh. Với những căn nguyên gây bệnh khác nhau, những loại thuốc được sử dụng cũng sẽ khác nhau. Do vậy, người bệnh nên đến các cơ sở khám bệnh để được chẩn đoán xác định nguyên nhân gây ngứa và mua thuốc theo đơn của bác sĩ. Không tự ý mua và sử dụng thuốc khi chưa có sự chỉ định của bác sĩ chuyên khoa.

Chữa ngứa da tại nhà bằng mẹo dân gian

Bên cạnh việc dụng thuốc theo hướng dẫn, người bệnh có thể tự cải thiện những cơn ngứa của mình bằng các mẹo sau:

• Chườm lạnh: Lấy một tấm vải mỏng hoặc sử dụng túi chườm chuyên dụng để bọc một vài viên đá lạnh. Làm sạch vùng da bị ngứa rồi chườm lạnh nhẹ nhàng trong khoảng 10 – 15 phút. Thực hiện mỗi ngày nhiều lần để thấy hiệu quả tốt nhất.
• Dùng nha đam: Chuẩn bị 1 – 2 lá nha đam, lột vỏ, lấy phần thịt trắng bên trong. Dùng phần thịt này bôi lên vùng da bị ngứa mỗi ngày.

• Dùng trà xanh: Lấy một nắm lá trà xanh, rửa sạch, đun sôi với nước. Dùng nước này, pha loãng với nước lạnh đến nhiệt độ thích hợp để tắm mỗi ngày. Thực hiện liên tục trong nhiều ngày để cải thiện tình trạng ngứa ngáy, khó chịu.
• Dùng lá hương nhu: Lấy một nắm lá hương nhu rửa sạch, ngâm với muối trong khoảng 15 phút rồi rửa lại với nước lần nữa. Lấy phần lá này chà nhẹ nhàng lên vùng da bị ngứa để cải thiện tình trạng. Ngoài ra, người bệnh còn có thể lấy lá hương nhu đun nước tắm (tương tự cách làm như với lá trà xanh) để tắm rửa hằng ngày.

Điều trị ngứa da theo Đông y

Đông y có một số bài thuốc trị ngứa da được lưu truyền nhiều đời. Những bài thuốc này sử dụng thảo dược khá an toàn, phù hợp với nhiều đối tượng. Tuy nhiên, hiệu quả bài thuốc tương đối chậm, đòi hỏi người bệnh phải kiên trì áp dụng mới có hiệu quả tối đa.

Bài thuốc 1:

• Thành phần: Rễ chàm mèo (12g), kim ngân hoa (10g), đại hoàng (8g), hoàng bá (8g), cam thảo (6g).
• Cách dùng: Rửa sạch các nguyên liệu và sắc với 0.5 lít nước sạch đến khi nước trong ấm cô còn khoảng 200ml thì chắt lấy nước, uống 2 lần mỗi ngày.

Bài thuốc 2: 

• Thành phần: Kim ngân hoa, phòng phòng mỗi vị 6g, thuyền thoái 4g, bèo cái 6g.
• Cách dùng: Sắc và uống tương tự bài thuốc 1.

Bị ngứa da nên kiêng gì? Ăn gì? Làm gì?

Chế độ dinh dưỡng đóng vai trò rất quan trọng trọng việc cải thiện và phòng ngừa tình trạng ngứa da. Với những người bị ngứa da, những nhóm thực phẩm nên và không nên bổ sung dưới đây người bệnh cần nắm rõ.

Bị ngứa da nên ăn gì?

• Rau xanh và trái cây tươi: Nhóm thực phẩm này giàu vitamin, khoáng chất, nước và các dưỡng chất cần thiết để nuôi dưỡng một làn da khỏe mạnh, đẩy lùi các tác nhân gây bệnh hiệu quả.
• Thực phẩm giàu Omega – 3: cá hồi, óc chó, cá thu, các trích, hàu, cá cơm… Nhóm thực phẩm này giúp tăng cường các quá trình thải độc da, cải thiện các triệu chứng ngứa, viêm ngoài da hiệu quả.
• Thực phẩm có tính kháng khuẩn: Tỏi, hành, nghệ. mật ong…

Kiêng ăn gì?

• Các thực phẩm dễ gây dị ứng: Bao gồm hải sản (tôm, cua, sò, …), thịt đỏ, đậu phộng, lạc,…
• Thực phẩm chế biến sẵn, đồ chiên rán: Nhóm thực phẩm này nhiều đường muối, dầu mỡ… làm cản trở quá trình thải độc và làm tăng gánh nặng cho gan, thận. 
• Những chất kích thích: Rượu bia, thuốc lá, cà phê, trà đặc, nuocs ngọt có gas, nước tăng lực… là những thực phẩm làm có thẻ làm tăng tình trạng kích ứng da, cần được hạn chế.

Nên – Không nên làm gì?

• Tránh cào giã hoặc thực hiện các tác động mạnh làm tăng nguy cơ khiến da bị trầy xước. Điều này có thể gây nguy cơ nhiễm trùng da rất lớn.
• Nên sử dụng nước nước mát để tắm rửa, hạn chế sử dụng nước quá nóng
• Mặc quần áo có chất liệu cotton, rộng rãi, thoáng mát, hạn chế ma sát
• Sử dụng bột giặt hoặc nước giặt không mùi
• Cân nhắc khi lựa chọn các loại sữa tắm, kem dưỡng thể, dầu gội – xả, nước hoa
• Tránh xa các tác nhân có thể là nguyên nhân gây dị ứng hoặc kích ứng da như phấn hoa, mỹ phẩm, hóa chất, lông động vật, trang sức, nước bẩn…

Phòng ngừa

Người bệnh có thể chủ động phòng ngừa tình trạng ngứa da bằng các biện pháp dưới đây:

• Uống nhiều nước và thường xuyên sử dụng các sản phẩm có tác dụng thanh lọc cơ thể như trà thanh nhiệt, trà giải độc từ thảo dược tự nhiên.
• Lựa chọn các sản phẩm chăm sóc và làm sạch da có nguồn gốc, xuất xứ rõ ràng, không chứa các chất độc hại, hạn chế các loại có mùi.
• Đeo khẩu trang khi ra ngoài hoặc khi lau dọn, vệ sinh nhà cửa.
• Mặc quần áo có chất liệu thấm hút, thoáng khí tốt, vừa size.
• Vệ sinh cá nhân, vệ sinh thân thể sạch sẽ, hạn chế để mồ hôi ra nhiều gây tích tụ, làm bít tắc lỗ chân lông.
• Xây dựng thực đơn ăn uống đầy đủ, cân bằng dưỡng chất; xây dựng thời gian biểu, cân bằng thời gian làm việc, nghỉ ngơi, vận động hợp lý để tránh căng thẳng, stress quá mức gây suy giảm sức đề kháng.
• Nếu bị ngứa nhiều và không rõ nguyên nhân, người bệnh nên đi khám để được chẩn đoán và điều trị đúng bệnh.

Hầu hết các tình trạng ngứa da đều không quá nguy hiểm và có thể cải thiện ngay sau khi áp dụng các biện pháp chăm sóc và điều trị. Tuy nhiên, một số trường hợp, ngứa da cảnh báo những tình trạng sức khỏe nghiêm trọng như bệnh gan, thận, tiểu đường, tuyến giáp… cần được điều trị sớm. Do vậy, nếu thấy xuất hiện triệu chứng ngoài da bất thường, người bệnh nên đi khám để xác định nguyên nhân chính xác và điều trị tích cực từ sớm, tránh biến chứng.

Xem thêm: Protein niệu