Viêm đại tràng co thắt là tình trạng ruột già bị rối loạn chức năng không đi kèm với tổn thương thực thể. Bệnh gặp nhiều ở nữ giới từ 20 – 50 tuổi với cơ chế bệnh sinh phức tạp và biểu hiện khá đa dạng. Mặc dù chưa thể điều trị hoàn toàn nhưng bệnh lý này có thể được kiểm soát thông qua điều chỉnh lối sống và sử dụng thuốc.
Viêm đại tràng co thắt là gì?
Viêm đại tràng co thắt (hội chứng ruột kích thích) là một dạng viêm đại tràng thường gặp. Thuật ngữ này đề cập đến rối loạn chức năng của ruột già với biểu hiện lâm sàng tương đối đa dạng. Bệnh có tính chất dai dẳng, tái phát nhiều lần nhưng không xuất hiện tổn thương thực thể về mặt giải phẫu, sinh hóa hay tổ chức học.
Bệnh lý này xảy ra chủ yếu ở nữ giới trong độ tuổi từ 20 – 50 tuổi và chiếm khoảng 5 – 20% dân số. Hiện tại, nguyên nhân chính xác gây viêm đại tràng co thắt vẫn chưa được xác định. Tuy nhiên, bệnh lý này tương đối lành tính và có thể kiểm soát được thông qua sử dụng thuốc và điều chỉnh thói quen ăn uống – sinh hoạt.
Nguyên nhân gây viêm đại tràng co thắt
Như đã đề cập, nguyên nhân chính xác gây viêm đại tràng co thắt vẫn chưa được xác định. Tuy nhiên các chuyên gia nhận thấy, cơ chế bệnh sinh có liên quan đến các yếu tố sau:
- Rối loạn nhu động ruột: Nhu động ruột ở bệnh nhân bị viêm đại tràng co thắt có xu hướng bị rối loạn (nhanh hoặc chậm hơn bình thường). Tình trạng này dẫn đến tiêu chảy, táo bón, đầy hơi, đau bụng âm ỉ đễn dữ dội.
- Rối loạn miễn dịch: Một số giả thuyết cho rằng, viêm đại tràng co thắt có thể bị kích hoạt do hoạt động rối loạn của hệ miễn dịch. Giả thuyết được đặt ra khi các nhà khoa học nhận thấy bệnh lý này có xu hướng khởi phát sau khi bị viêm đại tràng cấp tính do vi khuẩn, ký sinh trùng và nấm men.
- Rối loạn trục não – ruột: Não bộ có chức năng điều khiển toàn bộ cơ quan trong cơ thể bằng cách truyền tín hiệu qua dây thần kinh. Tuy nhiên, rối loạn trục não – ruột có thể làm gián đoạn quá trình dẫn truyền khiến đường ruột tăng hoặc giảm nhu động bất thường.
- Thay đổi hệ vi sinh đường ruột: Hệ vi sinh đường ruột ảnh hưởng trực tiếp đến hoạt động của các cơ quan tiêu hóa. Số lượng hại khuẩn tăng lên có thể khiến ruột già tăng nhu động và gây ra các triệu chứng bất thường như đầy hơi, đau bụng, tiêu chảy,… Chính vì vậy, thay đổi hệ vi sinh ở đường ruột có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh viêm đại tràng co thắt.
- Một số yếu tố khác: Ngoài ra, viêm đại tràng co thắt cũng có thể xảy ra do tăng cảm nội tạng và tăng tính thấm của đường ruột.
Mặc dù đã xác định được cơ chế bệnh sinh của viêm đại tràng co thắt nhưng nguyên nhân trực tiếp gây ra bệnh lý này vẫn chưa được biết rõ. Tuy nhiên, nguy cơ mắc bệnh có thể tăng lên nếu có những yếu tố thuận lợi như:
- Là nữ giới từ 20 – 50 tuổi
- Có các vấn đề về thần kinh như rối loạn lo âu, căng thẳng, suy nhược,…
- Rối loạn nội tiết tố
- Chế độ ăn không phù hợp
- Lạm dụng kháng sinh, thuốc giảm đau – chống viêm
- Ảnh hưởng của phẫu thuật đường ruột
- Tiền sử gia đình mắc bệnh viêm đại tràng mãn tính
Dấu hiệu nhận biết viêm đại tràng co thắt
Viêm đại tràng co thắt có triệu chứng tương đối đa dạng. Các triệu chứng của bệnh có mức độ từ nhẹ đến nặng tùy vào cơ địa của từng người và dễ bị nhầm lẫn với một số bệnh tiêu hóa khác.
Biểu hiện thường gặp của bệnh viêm đại tràng co thắt:
- Tiêu chảy
- Đau bụng hoặc khó chịu ở vùng bụng
- Chướng bụng
- Táo bón (tần suất đi tiêu
- Táo bón xen kẽ với tiêu chảy
- Có cảm giác đi cầu không hết
- Phân có kèm chất nhầy nhưng không có máu
- Thường xuyên đầy hơi, ăn uống không ngon
Các triệu chứng của viêm đại tràng co thắt có đặc điểm tái phát nhiều lần. Các triệu chứng này xảy ra ít nhất 3 ngày/ tháng trong liên tục 6 tháng. Hầu hết các trường hợp bị viêm đại tràng co thắt đều có mức độ nhẹ đến trung bình. Tuy nhiên trên thực tế, bệnh lý này cũng có thể gây ra một số triệu chứng nghiêm trọng ở một số ít trường hợp.
Các triệu chứng nghiêm trọng của bệnh viêm đại tràng co thắt:
- Thiếu máu (do giảm hấp thu dinh dưỡng)
- Ăn uống kém
- Cơ thể suy nhược
- Sụt cân
- Tác động tiêu cực đến tâm lý, dẫn đến căng thẳng và lo âu quá mức
Viêm đại tràng co thắt có nguy hiểm không?
Viêm đại tràng co thắt là một trong những loại viêm đại tràng mãn tính thường gặp. Bệnh lý này chỉ gây rối loạn chức năng và hầu như không làm thay đổi tổ chức học, giải phẫu và sinh hóa của ruột già. Do đó, viêm đại tràng co thắt được đánh giá là bệnh lý lành tính và hầu như không đe dọa đến sức khỏe.
Tuy nhiên, rối loạn chức năng đường ruột có thể gây ra các triệu chứng khó chịu với tiến triển dai dẳng và tái đi tái phát nhiều lần. Các triệu chứng của bệnh ảnh hưởng không nhỏ đến giấc ngủ, hiệu suất lao động – học tập, tâm lý và chất lượng cuộc sống.
Ngoài ra, bệnh còn có thể gây ra một số biến chứng sau:
- Tăng nguy cơ mắc bệnh trĩ: Viêm đại tràng co thắt đặc trưng với triệu chứng tiêu chảy và táo bón kéo dài. Tình trạng này có thể làm tăng áp lực lên tĩnh mạch trực tràng – hậu môn dẫn đến hiện tượng ứ máu và tạo thành cấu trúc dạng búi (búi trĩ). Tương tự như viêm đại tràng co thắt, trĩ là bệnh lành tính nhưng ảnh hưởng nhiều đến sinh hoạt và chất lượng cuộc sống.
- Cơ thể sụt cân, suy nhược: Bệnh nhân bị viêm đại tràng co thắt thường gặp phải tình trạng chán ăn và ăn uống kém. Tình trạng này là hệ quả do đau bụng, tiêu chảy và táo bón tái đi tái lại nhiều lần – đặc biệt là sau khi ăn no. Chính vì vậy, bệnh nhân có xu hướng ăn uống kiêng khem để tránh các triệu chứng bùng phát mạnh. Tuy nhiên, tình trạng này kéo dài có thể khiến cơ thể không được cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng dẫn đến sụt cân và suy nhược.
Chẩn đoán bệnh viêm đại tràng co thắt
Viêm đại tràng co thắt không làm xuất hiện tổn thương thực thể. Do đó, chẩn đoán bệnh chủ yếu dựa trên triệu chứng lâm sàng.
Hiện nay để chẩn đoán bệnh lý này, bác sĩ sẽ dựa vào 2 tiêu chuẩn sau:
- Tiêu chí Manning: Chẩn đoán bệnh thông qua các biểu hiện điển hình như có chất nhầy trong phân, đau bụng giảm đáng kể sau khi đi tiêu, có cảm giác đi tiêu không hết và đặc điểm của phân thay đổi (độ đặc).
- Tiêu chuẩn Rome: Tiêu chuẩn này đưa ra chẩn đoán bệnh thông qua các triệu chứng như vùng bụng đau và khó chịu dai dẳng xảy ra trong ít nhất 3 ngày/ tháng và diễn ra liên tục trong 6 tháng. Ngoài ra, tiêu chuẩn Rome còn xác định bệnh qua sự thay đổi của phân và tăng số lần đi tiêu trong ngày.
Ngoài chẩn đoán thông qua biểu hiện lâm sàng, bác sĩ cũng có thể chẩn đoán qua một số hệ quả/ biến chứng của bệnh như sụt cân, rối loạn giấc ngủ, thiếu sắt, suy nhược,…
Trong trường hợp bệnh nhân xuất hiện các triệu chứng có mức độ nặng (chảy máu trực tràng, sốt, đau bụng dữ dội và không thuyên giảm sau khi đi tiêu), bác sĩ có thể chỉ định nội soi, chụp CT, X-Quang, xét nghiệm phân, xét nghiệm máu, test hơi thở,… để loại trừ các bệnh lý khác ở đường ruột như bệnh Celiac, bệnh Crohn, ung thư đại tràng, polyp đại tràng, viêm đại tràng mãn tính do nhiễm trùng,…
Các phương pháp điều trị viêm đại tràng co thắt
Viêm đại tràng co thắt không gây ra tổn thương thực thể (viêm, loét). Chính vì vậy, điều trị bệnh chủ yếu là kiểm soát triệu chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống.
Hiện nay, điều trị ưu tiên đối với bệnh lý này là điều chỉnh chế độ ăn và áp dụng một số liệu pháp tâm lý, thư giãn để tránh gây rối loạn trục não – ruột. Tuy nhiên nếu triệu chứng không thuyên giảm hoàn toàn, bác sĩ có thể chỉ định một số loại thuốc để cải thiện.
1. Điều chỉnh chế độ ăn
Điều chỉnh chế độ dinh dưỡng là biện pháp quan trọng và có ý nghĩa lớn trong điều trị viêm đại tràng co thắt. Thực tế cho thấy, thực đơn ăn uống khoa học có khả năng làm giảm triệu chứng đáng kể, đồng thời hỗ trợ tăng cường tiêu hóa và cải thiện sức khỏe.
Chế độ ăn uống cho người bị viêm đại tràng co thắt:
- Kiêng cử các loại thực phẩm có khả năng gây đầy hơi và chướng bụng như bông cải, nước ngọt có gas, bánh kẹo, socola và thực phẩm chế biến sẵn.
- Bệnh nhân bị tiêu chảy nên hạn chế sử dụng lúa mì, lúa mạch và một số loại thực phẩm chứa gluten. Thay vào đó, nên bổ sung yến mạch, gạo, cá, thịt,… để hạn chế lượng nước trong phân và giảm tần suất đi tiêu.
- Tránh sử dụng thực phẩm dễ gây táo bón và khó tiêu hóa như thực phẩm chứa quá nhiều đạm, rượu bia, cà phê, trà đặc, món ăn chứa gia vị cay nóng, dầu mỡ và chất bảo quản.
- Nếu bị đầy hơi và chướng bụng, nên chia nhỏ bữa ăn (4 – 5 bữa), mỗi bữa cách nhau khoảng 2 – 3 giờ đồng hồ. Biện pháp này giúp làm giảm áp lực lên cơ quan tiêu hóa, từ đó giảm thiểu được tình trạng đầy bụng và táo bón.
- Cung cấp cho cơ thể các nhóm thực phẩm giàu dinh dưỡng nhưng dễ tiêu hóa như cá hồi, quả bơ, trứng, sữa hạt,… Ngoài ra, nên ưu tiên chế biến thực phẩm ở dạng luộc, nấu canh, súp hoặc cháo để bảo toàn giá trị dinh dưỡng và giảm áp lực lên dạ dày, đường ruột.
- Tiêu chảy kéo dài có thể khiến cơ thể mất nước và rối loạn điện giải. Vì vậy, bệnh nhân cần bổ sung từ 2 – 2.5 lít nước/ ngày. Ngoài nước lọc, có thể bổ sung chất lỏng cho cơ thể bằng nước ép từ rau xanh và trái cây.
Đối với những trường hợp nhẹ, thay đổi chế độ ăn uống có thể kiểm soát được các triệu chứng đáng kể.
2. Sử dụng thuốc
Hiện nay, chưa có thuốc đặc hiệu đối với bệnh viêm đại tràng co thắt. Vì vậy, thuốc chỉ được sử dụng trong trường hợp cần thiết và cần phải kết hợp với chế độ ăn để kiểm soát triệu chứng và tiến triển của bệnh lâu dài.
Các loại thuốc được sử dụng trong điều trị viêm đại tràng co thắt:
- Thuốc giảm tiêu chảy: Trong trường hợp tiêu chảy kéo dài, bác sĩ có thể chỉ định một số loại thuốc giảm tiêu chảy như Loperamide và Cholestyramine. Thuốc có tác dụng điều hòa nhu động ruột, giảm số lần đi tiêu và giảm độ lỏng của phân.
- Thuốc trị táo bón: Các loại thuốc như Lactulose, Sorbitol, viên bổ sung chất xơ,… có thể được sử dụng để giảm táo bón và tăng cường nhu động ruột ở bệnh nhân viêm đại tràng co thắt. Khi sử dụng thuốc trị táo bón, cần uống đủ 2.5 lít nước/ ngày để bù nước và cân bằng điện giải.
- Thuốc an thần, giải lo âu: Các loại thuốc an thần nhóm Benzodiazepine có thể được sử dụng để giảm căng thẳng và lo âu ở một số bệnh nhân. Nhóm thuốc này có tác dụng làm giảm rối loạn trục não – ruột và điều hòa hoạt động của đại tràng.
- Thuốc chống trầm cảm: Nhóm thuốc SSRI (Citalopram, Paroxetine, Sertraline,…) và TCA (Doxepin, Amitriptyline, Imipramine) có thể được dùng cho bệnh nhân viêm đại tràng co thắt. Thuốc có tác dụng chống trầm cảm và giảm nhẹ một số triệu chứng của bệnh lý này.
- Thuốc tác động nhu động ruột: Ngoài ra, bác sĩ cũng có thể chỉ định một số loại thuốc tác động đến nhu động ruột như thuốc chẹn kênh canxi, thuốc chống co thắt cơ trơn, thuốc kháng thụ thể muscarinic,… Các loại thuốc này có tác dụng thư giãn cơ và giảm hoạt động co thắt quá mức của ruột già, từ đó làm giảm triệu chứng đau bụng, đầy hơi, táo bón, tiêu chảy.
Sử dụng thuốc luôn tiềm ẩn rủi ro và tác dụng phụ. Vì vậy, bệnh nhân chỉ dùng thuốc khi có chỉ định và cần tuân thủ tuyệt đối liều lượng theo hướng dẫn của bác sĩ.
3. Các biện pháp khác
Ngoài những biện pháp trên, bệnh nhân bị viêm đại tràng co thắt có thể áp dụng một số biện pháp hỗ trợ như:
- Liệu pháp tâm lý: Tâm lý căng thẳng và lo âu quá mức có thể làm nghiêm trọng các triệu chứng của viêm đại tràng co thắt. Vì vậy, bác sĩ có thể chỉ định liệu pháp tâm lý đối với một số bệnh nhân để cải thiện rối loạn trục não – ruột và giảm nhẹ các triệu chứng của bệnh.
- Các biện pháp thư giãn: Thực hiện các biện pháp thư giãn như liệu pháp mùi hương, nghe nhạc, đọc sách, giữ tâm lý thoải mái, lạc quan,… được chứng minh có hiệu quả làm giảm triệu chứng của các vấn đề ở đường ruột. Do đó bên cạnh phương pháp điều trị chính, bệnh nhân có thể thực hiện đồng thời với các biện pháp thư giãn để cải thiện triệu chứng và nâng cao chất lượng cuộc sống.
Lối sống cho người bị viêm đại tràng co thắt
Viêm đại tràng co thắt có tính chất dai dẳng, mãn tính, tái đi tái lại nhiều lần và hiện nay chưa có biện pháp điều trị dứt điểm. Do đó bên cạnh các phương pháp y tế, bệnh nhân cần xây dựng lối sống khoa học để hỗ trợ quá trình điều trị.
Xây dựng lối sống cho người bị viêm đại tràng co thắt:
- Thiết lập thực đơn ăn uống phù hợp với tình trạng sức khỏe. Tuy nhiên, cần chú ý ăn uống điều độ và cung cấp đầy đủ chất dinh dưỡng để hạn chế tình trạng sụt cân, cơ thể gầy yếu và suy nhược.
- Tập thể dục thường xuyên có thể điều hòa nhu động ruột và giảm nhẹ một số triệu chứng của bệnh viêm đại tràng co thắt. Do đó, bệnh nhân nên dành ít nhất 20 phút mỗi ngày để tập các bộ môn có cường độ nhẹ nhàng như bơi lội, đi bộ, thái cực quyền, yoga,…
- Chỉ làm việc 7 – 8 giờ/ ngày, nghỉ ngơi điều độ, ngủ đủ giấc và thực hiện các biện pháp giải phóng căng thẳng như đọc sách, nghe nhạc, tắm nước ấm, massage với tinh dầu thơm…
- Kiểm soát các vấn đề sức khỏe có thể ảnh hưởng đến tiến triển của bệnh như trầm cảm, rối loạn lo âu, rối loạn nội tiết tố,…
- Tránh sử dụng thực phẩm có tiền sử dị ứng và cần ăn chín uống sôi. Dị ứng và ngộ độc thực phẩm có thể làm nghiêm trọng các triệu chứng của bệnh hoặc thậm chí gây ra một số biến chứng nguy hiểm như giãn phình ruột, loét và xuất huyết tiêu hóa.
Viêm đại tràng co thắt là bệnh tiêu hóa mãn tính và có xu hướng tái đi tái lại nhiều lần. Do đó, bệnh nhân cần chủ động thực hiện các biện pháp điều trị để kiểm soát triệu chứng và tiến triển của bệnh. Mặc dù ít khi đe dọa đến sức khỏe nhưng nếu không can thiệp xử lý, bệnh có thể bùng phát mạnh và gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống.
Xem thêm: Thực đơn tốt cho người đau dạ dày – Ăn ngon, ngủ khỏe