Hướng dẫn các bài tập luyện sau phẫu thuật ung thư vú

Nắm được vai trò của tập luyện sau phẫu thuật cắt bỏ ung thư và tái tạo ung thư vú; Bài viết dưới đây, chuyên gia sức khỏe King Fucoidan chia sẻ cho bệnh nhân ung thư vú các bài tập sau phẫu thuật, cùng những lưu ý quan trọng trước, trong và sau quá trình tập luyện giúp bệnh nhân biết cách tập luyện đúng cách, đạt hiệu quả cao nhất:

1. Vai trò của tập luyện sau phẫu thuật ung thư vú

Bệnh nhân gặp phải những ảnh hưởng như thế nào sau phẫu thuật ung thư vú? Và vai trò của tập luyện sau phẫu thuật đóng vai trò quan trọng ra sao?

1.1. Ảnh hưởng sau quá trình điều trị ung thư vú

Phụ nữ mắc ung thư vú sẽ được chỉ định các phương pháp điều trị như sinh thiết, phẫu thuật, hóa xạ trị,…. Lưu ý rằng, bạn có thể được lựa chọn các cách điều trị khác nhau, nhưng chúng đều có thể ảnh hưởng đến việc:

• Di chuyển vai và cánh tay của bạn
• Hít thở sâu
• Gây khó khăn khi bạn thực hiện các hoạt động hàng ngày như: mặc quần áo, tắm rửa, và chải tóc. 
• Việc đau và cứng có thể gây suy nhược và hạn chế chuyển động của cánh tay và vai. 

“Phẫu thật hay các các chỉ định khác cho ung thư vú, đều tác động đến việc vận động của các chi và thân trên”

1.2. Vai trò của tập thể dục sau phẫu thuật ung thư vú

Tập thể dục sau phẫu thuật có thể giúp cơ thể hồi phục vận động bình thường, giúp cánh tay và vai của bạn di chuyển bình thường trở lại. Các bài tập sẽ giúp giảm các phản ứng phụ của cuộc giải phẫu, và giúp bạn trở lại các hoạt động bình thường của mình.

Nếu bạn tiến hành xạ trị sau phẫu thuật, các bài tập thậm chí còn có vai trò quan trọng hơn, giữ cánh tay và vai của bạn linh hoạt. Bức xạ có thể ảnh hưởng đến cánh tay và vai của bạn sau khi điều trị xong. Do đó, điều quan trọng là thành lập thói quen tập thể dục thường xuyên, để duy trì sự vận động cánh tay và vai sau khi điều trị bằng xạ trị ung thư vú. 

“Xạ trị ung thư thường đem đến nhưng tác dụng phụ, việc tập luyện sau xạ trị có thể hạn chế những tác dụng phụ lên cánh tay và vai.”

2. Hướng dẫn chung cho các bài tập sau phẫu thuật cắt bỏ khối u ung thư vú

Sau khi thực hiện các phương pháp phẫu thuật cắt bỏ khối u ung thư vú, bệnh nhân ung thư có thể áp dụng một số bài tập, các lưu ý cần thẩn trọng trước trong và sau quá trình tập luyện dưới đây:

2.1. Các bài tập sau phẫu thuật ung thư vú

Các bài tập được mô tả ở đây có thể được thực hiện ngay khi bác sĩ của bạn cho phép.. Hãy nói chuyện với bác sĩ hoặc chuyên gia trị liệu về những bài tập này, và khi nào bạn nên bắt đầu thực hiện. Đừng bắt đầu bất cứ bài tập nào mà không nói chuyện với bác sĩ trước. Chúng thường bắt đầu khoảng một tuần hoặc nhiều hơn sau khi giải phẫu

2.1.1. Bài tập với gậy

Bài tập với gậy cho bệnh nhân sau phẫu thuật ung thư vú.

Bài tập này giúp tăng khả năng di chuyển vai. Bạn có thể dùng chổi, thước đo, hoặc vật giống như gậy trong bài tập này. Thực hiện các bài tập trên giường hoặc trên sàn. Nằm ngửa với đầu gối của bạn uốn cong và chân để phẳng.

Giữ gậy trên bụng trong cả hai tay với lòng bàn tay hướng lên trên.

Nâng gậy, hướng lên trên đầu của bạn càng xa càng tốt. Sử dụng cánh tay không bị ảnh hưởng của bạn để giúp nâng cây gậy cho đến khi bạn cảm thấy căng ra trong cánh tay bị ảnh hưởng của bạn.

Giữ trong 5 giây.

Hạ cánh tay và lặp lại 5 đến 7 lần.

2.1.2. Bài tập khủy tay

Bài tập khủy tay sau phẫu thuật ung thư vú.

Tập thể dục này giúp làm tăng chuyển động ở phía trước ngực và vai của bạn. 

Có thể mất nhiều tuần tập thể dục thường xuyên trước khi khuỷu tay của bạn sẽ chạm gần sàn. Thực hiện các bài tập trên giường hoặc trên sàn. Nằm ngửa với đầu gối của bạn uốn cong và chân của bạn bằng phẳng.

Đặt 2 bàn tay của bạn đằng sau cổ bằng khuỷu tay hướng về phía trần nhà.

Di chuyển khuỷu tay của bạn lên xuống đều đặn.

Lặp lại 5 đến 7 lần.

2.1.3. Bài tập khớp vai

Bài tập khớp vai sau phẫu thuật ung thư vú.

Bài tập này giúp làm tăng chuyển động khớp vai của bạn.

Ngồi trên một chiếc ghế rất gần với một cái bàn với lưng của bạn dựa vào ghế.

Đặt cánh tay không bị ảnh hưởng trên bàn với cùi chỏ khuỷu tay và lòng bàn tay xuống. Không di chuyển cánh tay này trong suốt bài tập.

Đặt bàn tay bị ảnh hưởng lên bàn, úp lòng bàn tay xuống, giữ khuỷu tay thẳng.

Không di chuyển phần thân, bạn chỉ đưa bàn tay bên phẫu thuật về phía trước. Bạn sẽ cảm thấy khớp vai của bạn di chuyển khi thực hiện động tác này.

Thư giãn cánh tay của bạn và lặp lại 5 đến 7 lần.

2.1.4. Bài tập ép khớp vai

Bài tập ép khớp vai sau phẫu thuật ung thư vú.

Bài tập này cũng giúp tăng chuyển động khớp xương bả vai.

Ngồi trên một chiếc ghế trước gương, hướng về phía trước. Không dựa lưng vào ghế.

Co xương bả vai của bạn, đưa khuỷu tay về phía sau, vai giữ nguyên. Không nhấc vai lên phía tai.

Lặp lại động tác 5 đến 7 lần.

2.1.5. Bài tập cơ liên sườn

Bài tập cơ liên sườn sau phẫu thuật ung thư vú.

Bài tập này giúp tăng chuyển động của thân và cơ thể.

Ngồi trên ghế và đan tay lại với nhau trước mặt bạn. Nâng cánh tay của bạn từ từ trên đầu, giữ thẳng 2 tay.

Khi đã đưa tay lên cao, giữ tay ở tư thế đó và uốn mình sang bên phải.

Trở lại vị trí bắt đầu và uốn cong sang trái.

Lặp lại 5 đến 7 lần.

2.1.6. Bài tập căng cơ ngực

Bài tập căng cơ ngực sau phẫu thuật ung thư vú.

Bài tập thể dục này giúp căng cơ ngực của bạn.

Đứng trước một góc tường, các ngón chân của bạn cách tường khoảng 20-25 cm.

Đặt khuỷu tay và cánh tay của bạn trên tường, mỗi cánh tay ở bên một góc tường. Khuỷu tay của bạn nên đưa ngang bả vai. Giữ tay và chân tại chỗ và di chuyển ngực của bạn về phía góc. Bạn sẽ cảm thấy sự căng dãn phần ngực và bả vai của mình.

Trở lại vị trí bắt đầu và lặp lại 5 đến 7 lần.
Hình ảnh minh họa mô tả việc tập luyện cho cả 2 bên tay cùng một lúc, nhưng để cho thoải mái và dễ dàng hơn thì bạn có thể thực hiện từng bên một.

Cần chú ý không được nâng vai lên cao hơn tai trong quá trình tập luyện.

2.1.7. Bài tập cơ vai

Bài tập cơ vai sau phẫu thuật ung thư vú.

Bài tập này giúp tăng sự di chuyển của cơ vai.

Đứng trước bức tường với ngón chân cách tường khoảng 20 đến 25 cm.

Đặt tay lên tường. Sử dụng ngón tay để bám vào tường, giơ lên đến mức cao nhất có thể.

Lặp lại động tác 5 đến 7 lần.

Hình ảnh mô tả việc thực hiện động tác ở cả 2 bên cánh tay cùng lúc, nhưng bạn có thể làm từng bên một để cảm thấy thoải mái và dễ chịu hơn.  

Cần chú ý không được nâng vai lên cao hơn tai trong quá trình tập luyện.

2.2. Sau phẫu thuật bao lâu có thể tập thể dục?

Bác sĩ hoặc y tá sẽ chỉ cho bạn những bài tập thể dục thể chất cơ bản trên, bạn có thể bắt đầu một ngày sau khi phẫu thuật để duy trì sự hồi phục cánh tay và phần thân trên. Nếu bạn đã có bài tập về sức mạnh cánh tay trước khi phẫu thuât, thì lưu ý rằng một số bài tập không nên được thực hiện quá sớm, cho đến khi mũi khâu lành lại. Bạn có thể cần ít nhất 8 tuần trước khi bạn có thể thực hiện loại tập thể dục đó.

Đặc biệt nếu bạn đã phẫu thuật cắt bỏ vú với nhiều hạch bạch huyết bị loại bỏ, một số dây thần kinh chạy qua vùng ngực và vùng dưới da và có thể bị ảnh hưởng bởi phẫu thuật ung thư vú, vì vậy bạn có thể thấy cơ của bạn yếu hơn trước khi phẫu thuật.

Nếu bạn đang trải qua tình trạng mệt mỏi, thiếu máu (số hồng cầu thấp), hoặc thiếu phối hợp cơ (chứng Mất điều hòa Friedreich). Cũng nên bỏ qua bài tập aerobic nếu tiểu cầu của bạn (thành phần của máu giúp quá trình đông máu) thấp hơn 50.000 mỗi microliter máu hoặc số lượng bạch cầu của bạn thấp hơn 3.500 mỗi microliter máu.

Hãy hỏi ý kiến bác sĩ của bạn trước khi tiến hành, nhờ giải thích kỹ các bài tập bạn dự định làm và hỏi về bất kỳ điều bạn nên hạn chế làm. Bạn cũng nên đến gặp một chuyên viên trị liệu vật lý có kinh nghiệm về lymphedema để đánh giá kết cấu trước khi bắt đầu tập thể dục.

“Các bài tập cải thiện sự di chuyển vai và tay thường có thể được bắt đầu vài ngày sau khi phẫu thuật. Các bài tập để cải thiện sức mạnh cánh tay nên tập ở các tuần sau”

2.3. Nên vận động như thế nào trong tuần lễ đầu tiên sau khi phẫu thuật?

Trong 3 đến 7 ngày đầu sau phẫu thuật, Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ khuyến cáo:

• Sử dụng cánh tay ở bên phẫu thuật của bạn như bình thường khi bạn chải tóc, tắm, mặc quần áo và ăn (sẽ có cảm giác đau ban đầu).

• Nằm xuống và nâng cánh tay cùng phía với phẫu thuật  lên trên vị trí của tim trong 45 phút, tiến hành 2 hoặc 3 lần một ngày. Bạn có thể làm điều này bằng cách đặt cánh tay lên gối để bàn tay của bạn cao hơn cổ tay và khuỷu tay của bạn cao hơn đôi chút so với vai của bạn. Điều này có thể giúp giảm bớt chứng sưng sau phẫu thuật.
• Khi tay được nâng lên trên vị trí của tim, bạn có thể tập tiếp bằng cách mở và đóng tay của bạn 15 đến 20 lần. Sau đó uốn cong và thẳng khuỷu tay của bạn. Làm điều này 3 đến 4 lần một ngày. Điều này giúp giảm bớt sưng tấy bằng cách làm lưu thông mạch bạch huyết .
• Thực hành hít thở sâu bằng cách sử dụng cơ hoành (cơ dưới rốn của bạn) ít nhất 6 lần một ngày. Nằm ngửa và thở chậm. Hít vào hết mức có thể trong khi cố gắng mở rộng ngực và bụng (đẩy rốn ra khỏi cột sống). Khi bạn không thể hít thêm bất kỳ không khí nào, hãy thư giãn và thở ra. Làm điều này 4 hoặc 5 lần. Hít thở sâu giúp duy trì chuyển động ngực bình thường, làm cho phổi của bạn hoạt động dễ dàng hơn.
• Đừng ngủ trên cánh tay bị đau hoặc nằm nghiêng về phía đó.

“Trong 3 đến 7 ngày sau phẫu thuật, bạn có thể bắt đầu với đi bộ. Đi bộ là một bài tập tốt cho tim mạch, và rất dễ dàng thực hiện. Lưu ý, bắt đầu tập với cường độ nhẹ, sau đó tăng lên dần.”

2.4. Một số lưu ý sau phẫu thuật vú

Dưới đây là một số điều cần lưu ý sau phẫu thuật vú:

• Bạn sẽ cảm thấy rất căng cứng trong ngực và nách của bạn sau khi phẫu thuật. Điều này là bình thường, và các triệu chứng này sẽ giảm dần khi bạn tập thể dục.
• Nhiều phụ nữ bị nóng, ngứa ran, tê hoặc đau ở phần sau của cánh tay và / hoặc trên ngực. Điều này là do phẫu thuật có thể kích thích một số dây thần kinh. Những cảm giác này có thể tăng lên vài tuần sau khi phẫu thuật. Có thể tiếp tục tập thể dục trừ khi bạn nhận thấy sưng hoặc phản ứng bất thường (dị ứng). Nếu điều này xảy ra, hãy cho bác sĩ của bạn biết ngay. Có thể dùng một miếng vải massage nhẹ nhàng để giảm hiện tượng này.
• Có thể tập các bài tập này sau khi tắm nước ấm, khi cơ bắp ấm và thư giãn.
• Mặc quần áo thoải mái, mềm mại khi tập thể dục.
• Thực hiện các bài tập sau phẫu thuật từ từ để cơ thể cảm thấy quen dần. Ở động tác cuối của chuyển động và từ từ đếm đến 5. Bạn có thể thấy sự thay đổi hoặc khác thường, là do cơ và da của bạn đã bị rút ngắn sau phẫu thuật. Do đó nên tiến hành nhẹ nhàng.
• Thực hiện từng bài tập 5 đến 7 lần. Cố gắng thực hiện từng bài tập một cách chính xác. Nếu bạn có vấn đề với bài tập, hãy nói chuyện với bác sĩ của bạn. Bạn có thể cần phải được giới thiệu đến một chuyên gia vật lý trị liệu.
• Tập hai lần một ngày cho đến khi bạn trở lại sự linh hoạt bình thường.
• Cố gắng hít thở sâu khi bạn tập thể dục.
• Các bài tập được thiết lập bắt đầu bằng các động tác nằm, sau đó đến các bài tập ngồi, và kết thúc là các động tác đứng lên.

Thận trọng: Nếu bạn có bị thở gấp, đau, hoặc tức ngực, cần ngừng tập thể dục ngay lập tức. Cho bác sĩ của bạn biết những gì đã xảy ra, để lựa chọn một kế hoạch chuyển động phù hợp với bạn.

Nếu bạn bị sưng trong cánh tay, tay, thân, vú hoặc vai, ngừng tập thể dục thân trên và gặp bác sĩ hoặc chuyên gia về hạch bạch huyết. Nếu bạn đã được chẩn đoán mắc phải phù bạch huyết sau khi phẫu thuật ung thư vú, bạn nên thực hiện các biện pháp phòng ngừa trước khi tập thể dục. Những biện pháp phòng ngừa này bao gồm mặc quần áo bó sát hoặc có thể đeo găng tay bảo vệ. 

3. Hướng dẫn tập thể dục sau khi phẫu thuật tái tạo

Việc tái tạo vú diễn ra trong hoặc sau khi phẫu thuật cắt bỏ vú hoặc cắt bỏ khối u. Trong quá trình tái tạo, bác sĩ phẫu thuật tạo hình sẽ sử dụng mô cấy. Mô này lấy vú hoặc từ nơi khác trên cơ thể của bạn.

Giống như tập thể dục sau khi phẫu thuật để loại bỏ ung thư vú, việc tập thể dục sau khi phẫu thuật tái tạo cần chuẩn bị đủ thời gian để chữa lành trước khi bạn bắt đầu. Nếu bạn tái tạo da, chất béo, và đôi khi cơ từ một khu vực khác của cơ thể (bụng, lưng, mông, đùi) để xây dựng lại vú của bạn, có lẽ bạn sẽ cần hơn 8 tuần để hồi phục.

Trong nhiều trường hợp, bác sĩ phẫu thuật của bạn có thể muốn bạn bắt đầu tập thể dục nhẹ nhàng, chẳng hạn như cuộn vai hoặc cánh tay vòng 2 hoặc 3 ngày sau khi phẫu thuật. Không thực hiện bất kì bài tập thể dục cường độ cao như aerobics, chạy bộ, bơi lội, hoặc nâng tạ, nếu bác sĩ phẫu thuật của bạn chưa đồng ý. 

3.1. Tái tạo vú bằng mô đệm TRAM

TRAM là viết tắt của cơ chéo thẳng rectus abdominis, nằm ở bụng dưới, giữa thắt lưng và xương mu. 

Sau khi phẫu thuật tái tạo bằng mô đệmTRAM, bạn có thể bắt đầu đi bộ vào ngày hôm sau, mặc dù có thể nó sẽ bị tổn thương do vết rạch trong bụng. Trong hai ngày đầu tiên, nhiều nhà trị liệu vật lý khuyên phụ nữ nên tập thể dục bằng bê và tập thở sâu để giúp ngăn ngừa các cục máu đông. Bạn có thể bắt đầu phẫu thuật hồi phục tay 3 hoặc 4 ngày sau khi phẫu thuật.

Khi các ống dẫn lưu được lấy ra, bạn có thể bắt đầu kéo ngực, vai, và cánh tay của bạn. Cũng nên đi bộ thường xuyên khi bạn hồi phục.

Không được tập thể dục bụng cho đến khoảng 6 tuần sau khi phẫu thuật hoặc bất cứ khi nào bác sĩ phẫu thuật của bạn cho biết sẽ ổn thôi. Bắt đầu chậm và nhẹ nhàng trong khi tiếp tục tập thể dục kéo dài và đi bộ hoặc các bài tập aerobic cường độ thấp khác.

3.2. Tạo hình vú bằng mô đệm Latissimus dorsi

Các latissimus dorsi là cơ dưới vai và phía sau nách. Vì loại tái tạo này ảnh hưởng đến cơ vai, bạn nên đợi đến khoảng 2 tuần sau khi giải phẫu, rồi tiến hành các bài tập kéo dài vai. Chờ cho đến khoảng 3 tháng sau khi phẫu thuật để thực hiện bất kỳ bài tập nâng đồ vật.

3.3. Tạo hình vú bằng mô đệm DIEP

Mô đệm DIEP được lấy từ bụng, nhưng khác với mô đệm TRAM vì nó chỉ được cấu thành từ da và mỡ, không có cơ . Vì không sử dụng cơ, hầu hết phụ nữ phục hồi nhanh hơn và có nguy cơ mất cơ bắp thấp hơn mô đệmTRAM.

Sau khi phẫu thuật nắp DIEP, bạn có thể bắt đầu đi bộ vào ngày hôm sau, mặc dù có thể nó sẽ bị tổn thương do vết rạch trong bụng của bạn. Trong 2 ngày đầu tiên, nhiều nhà trị liệu vật lý khuyên phụ nữ nên tập thể dục bằng cách bê và tập thở sâu để giúp ngăn ngừa các cục máu đông. Bạn có thể bắt đầu tập bài tập hồi phục tay, khoảng 3 hoặc 4 ngày sau khi phẫu thuật.

Một khi các ống dẫn được lấy ra, bạn có thể bắt đầu kéo ngực, vai, và cánh tay. Cũng nên đi bộ thường xuyên khi bạn hồi phục.

Không được tập thể dục bụng cho đến khoảng 6 tuần sau khi phẫu thuật. Bắt đầu chậm và nhẹ nhàng trong khi tiếp tục tập thể dục kéo dài hoặc các bài tập aerobic cường độ thấp khác.

Trên đây là lợi ích của việc tập thể dục sau phẫu thuật ung thư vú, cùng những chỉ dẫn chi tiết về cách tập luyện sau phẫu thuật sao cho đúng đắn, đạt hiệu quả cao. Hy vọng bài viết trên đã cung cấp cho bệnh nhân ung thư vú những kiến thức bổ ích xoay quanh vấn đề tập luyện – hỗ trợ điều trị, hồi phục căn bệnh hiểm nghèo.

King Fucoidan hạnh phúc được đồng hành và chiến thắng cùng bệnh nhân ung thư vú.

Tài liệu tham khảo

1. Các bài tập sau khi phẫu thuật vú. Hiệp hội Ung thư Mỹ – The American Cancer Society

2. Exercise for the Patient after Breast Cancer Surgery.  Wilson DJ. 2017 Feb

3. Patient perceptions of arm care and exercise advice after breast cancer surgery. Lee TS. 2010 Jan

4. Exercises after mastectomy or lumpectomy.  Hiệp hội ung thư vú Hoa Kì – Cancer Research UK