Cây mật nhân: Tác dụng chữa bệnh và cách sử dụng làm thuốc

Cây mật nhân là loại dược liệu được sử dụng phổ biến trong các bài thuốc y học cổ truyền. Vị thuốc này sở hữu rất nhiều công dụng tốt cho sức khỏe và hỗ trợ điều trị một số bệnh lý về dạ dày, gan, xương khớp, bệnh về sinh lý nam… Cùng tìm hiểu kỹ hơn về loại dược liệu này trong bài viết dưới đây. 

Tổng quan về cây mật nhân

• Tên gọi khác: cây mật nhơn, hậu phác na, cây bách bệnh, cây bá bệnh…
• Tên khoa học: Eury Longifolia
• Thuộc họ: Thanh thất (tên khoa học là Simaroubaceae)

1. Đặc điểm, hình dạng nhận biết

Cây mật nhân là loại cây mọc hoang và không quá khó để nhận biết hình dạng của loại cây này trong tự nhiên:

• Mật nhân là loại cây thân gỗ, thân mảnh, sống lâu năm và thường mọc dưới những tán lá cây đại thụ lớn, chiều co khoảng 15m.
• Lá mật nhân thuộc dạng lá khép lông chim, mọc đối xứng hai bên, số lượng từ 13 – 42 lá nhỏ sánh đôi. Phiến lá có hình bầu dục, bề mặt nhẵn và dày, không có lông tơ. Mặt dưới của lá thường có màu xanh nhạt hơn so với mặt trên của lá. Cuống lá dài từ  30 – 40cm, mọc ra từ phần ngọn và có màu nâu hơi đỏ.
• Hoa mật nhân mọc ra từ kẽ lá, rũ xuống dưới mọc thành từng chùm và có màu nâu đỏ. Mùa hoa nở rộ nhất là từ tháng 3 – 4 hằng năm, hoa lưỡng tính và được bao phủ bởi một lớp lông tơ mềm, ngắn…
• Quả mật nhân có hình trứng dẹt, thuộc dạng quả hạch cứng, có rãnh ở giữa, bên trong có 1 hạt duy nhất. Trên bề mặt quả được bao phủ một lớp lông nhẵn. Khi còn sống có màu xanh non và chuyển sang màu vàng, hoặc màu đỏ sẫm khi chín.
• Phần rễ hay còn gọi là củ mật nhân có kích thước lớn, thậm chí có những bộ rễ nặng lên đến hàng chục kg.

Một số hình ảnh về cây mật nhân trong tự nhiên

2. Phân bố

Mật nhân là loài thực vật mọc hoang và phân bố chủ yếu ở những cánh rừng thưa tại một số quốc gia thuộc Đông Nam Á như Malaysia, Indonesia, Lào, Myanmar, Ấn Độ… Tại Việt Nam, loại cây này thường xuất hiện ở một số tỉnh miền Trung và Đông Nam bộ như Quảng Nam, Ninh Bình, Tây Nguyên, Đắk Lắk…

Hiện nay, loại cây này được phát hiện nhiều công dụng tốt cho sức khỏe và có giá trị kinh tế trong việc sử dụng làm dược liệu chữa bệnh. Vì vậy, ngày càng có nhiều nơi nhân giống và trồng loại dược liệu này.

3. Thu hái – Sơ chế – Bảo quản

Theo các chuyên gia, hầu hết tất cả các bộ phận của cây mật nhân đều có thể sử dụng để làm dược liệu chữa bệnh. Bởi trong các bộ phận của cây đều chứa hàm lượng dược liệu cao, nhưng nhiều nhất là trong phần củ mật nhân. Loại dược liệu này có thể thu hái quanh năm.

Sau khi hái về, tùy theo bộ phận của cây và mục đích sử dụng mà cách chế biến dược liệu sẽ khác nhau, phổ biến như:

• Phơi khô – sấy khô: Đối với phần thân và củ mật nhân sau khi rửa sạch, ngâm nước muối thì thái thành từng lát mỏng. Sau đó trải đều ra rổ phơi khô dưới nắng mặt trời hoặc sấy khô ở nhiệt độ cao cho đến khi khô hoàn toàn. Cho vào túi kín bảo quản ở nơi thoáng mát tránh ẩm mốc.
• Dạng bột: Sau khi sấy khô, đem tán thành bột mịn, cho vào hũ thủy tinh bảo quản sử dụng dần.
• Ngâm rượu: Đối với rễ cây mật nhân, rửa sạch và ngâm 15 phút trong nước muối. Chuẩn bị thêm các nguyên liệu gồm 1kg chuối hột rừng, 2kg táo mèo và 10 lít rượu gạo độ cao. Xếp hết nguyên liệu đã chuẩn bị vào hũ thủy tinh to và đổ rượu vào. Ngâm ít nhất trong vòng 20 ngày là có thể s
  ử dụng được.
• Một số dạng khác: Bên cạnh các dạng bào chế trên, cây mật nhân còn được sử dụng dưới dạng viên nang uống, cao lỏng. Tuy nhiên, các sản phẩm dưới dạng này phải được sản xuất theo quy trình công nghệ của nhà máy nhằm đảm bảo chất lượng và an toàn.

Công dụng của cây mật nhân

Theo y học cổ truyền

Là một vị thuốc được sử dụng phổ biến trong Đông y, cây mật nhân sở hữu rất nhiều công dụng tốt cho sức khỏe và hỗ trợ điều trị một số bệnh lý nhờ vị đắng đặc trưng, tín hàn và quy vào các kinh Can, Thận. Là dược liệu chủ trị một số bệnh lý như:

• Lợi tiểu, thanh lọc, giải độc, mát gan, lương huyết.
• Tiểu ra máu, đầy bụng, khó tiêu, kiết lỵ, sổ giun.
• Điều trị da nổi mẩn ngứa, chàm da.

Theo y học hiện đại

Theo một số nghiên cứu khoa học về cây mật nhân cho thấy trong loại dược liệu này có chứa một số hoạt chất có lợi cho sức khỏe. Trong đó phải kể đến một số hoạt chất như: alcaloid, hợp chất triterpen, quassinoid, campesterol… chúng nằm chủ yếu trong phần vỏ và thân rễ.

Nhờ đó mà loại cây này được nhắc đến rất nhiều với các công dụng như:

• Giảm đau nhức và hỗ trợ điều trị các bệnh lý xương khớp.
• Chữa đau đầu, sốt rét, nhức mỏi.
• Thanh lọc cơ thể, mát gan, giải độc, hỗ tợ điều trị một số bệnh lý về gan nhờ các hoạt chất Anxiolytic. Hoạt chất này còn giúp làm giảm căng thẳng, thư giãn trí óc nếu kết hợp sử dụng với cây cà gai leo.
• Trị chứng khó tiêu, đầy hơi, đau bụng, hỗ trợ chức năng tiêu hóa, giúp cơ thể hấp thụ dưỡng chất hiệu quả hơn.
• Hỗ trợ cải thiện chức năng sinh lý nam giới như bệnh yếu sinh lý, rối loạn cương dương, vô sinh ở nam giới, kích thích trạng thái hưng phấn, bổ sung năng lượng, tạo ra sức bền cho cơ thể và duy trì trạng thái cường dương. Đồng thời, làm tăng chất lượng và số lượng tinh trùng, mật độ tinh trùng lưu động.
• Điều trị một số tình trạng da liễu thông thường như nổi mẩn ngứa, ghẻ lở, chàm da…
• Hỗ trợ kiểm soát huyết áp, tăng cường hệ miễn dịch, bồi bổ khí huyết giúp cơ thể khỏe mạnh. Vì vậy, loại dược liệu này cực kỳ thích hợp với những người ăn uống khó tiêu, suy nhược, gầy yếu và khí huyết kém.
• Cây mật nhân còn được các chuyên gia đánh giá cao trong việc làm giảm một số triệu chứng đau nhức khi hành kinh hay rối loạn kinh nguyệt ở chị em phụ nữ.

Một số bài thuốc chữa bệnh hiệu quả từ cây mật nhân

Cây mật nhân rất tốt cho sức khỏe, tùy vào cách sử dụng của từng người mà dược liệu sẽ phát huy công dụng khác nhau. Sau đây là một số phương pháp đơn giản bạn có thể tham khảo và áp dụng ngay tại nhà:

1. Sắc nước mật nhân uống chữa bệnh xương khớp, bệnh gout

Cách thực hiện

• Chuẩn bị 20g cây mật nhân rửa sạch, ngâm qua nước muối 15 phút rồi vớt ra để cho ráo nước.
• Đun sôi nồi nước 500ml, cho cây mật nhân vào đun trên lửa nhỏ đến khi nước cạn xuống còn nửa nồi thì tắt bếp.
• Lọc lấy phần nước thuốc ra chén, chia làm 3 phần nhỏ bằng nhau uống hết trong ngày.

2. Bài thuốc chữa bệnh khó chịu, chướng bụng

Cách thực hiện

• Chuẩn bị đầy đủ một số nguyên liệu gồm: cây mật nhân, lá tiêu lốt, sả, củ ấu mỗi loại 50g, thổ cam thảo, vỏ quýt, thổ hoắc hương, dây mơ, dây rơm, nhân trần, xuyên phác mỗi loại 100g.
• Rửa sạch dược liệu, sao vàng hạ thổ rồi đem tán cho thật nhuyễn mịn, cho vào hũ thủy tinh bảo quản sử dụng dần.
• Mỗi lần dùng 12g bột này hòa vào ly 300ml nước ấm, khuấy cho tan đều rồi uống hết trong ngày.
• Kiên trì thực hiện mỗi ngày 1 lần và dùng cho đến khi các triệu chứng khỏi hoàn toàn. Lưu ý cần cân nhắc trước khi sử dụng cho trẻ nhỏ.

3. Bài thuốc điều trị chứng chàm, ngứa, nổi mẩn đỏ

Cách thực hiện

• Chuẩn bị 1 nắm lá mật nhân tươi, không sâu rầy.
• Rửa sạch qua vài lần nước rồi cho vào thau nước muối pha loãng ngâm 15 phút.
• Cho dược liệu vào nồi nước 3 lít đun sôi lên khoảng 5 – 7 phút.
• Đổ nước ra thau, hòa vào một ít nước lạnh và tắm xối trực tiếp lên người hoặc ngâm rửa vùng da bị tổn thương.
• Ngoài ra, bạn cũng có thể dùng lá tươi giã nát rồi đắp lên vùng da bị bệnh khoảng 10 phút.
• Kiên trì áp dụng theo các cách này để đạt được hiệu quả cải thiện triệu chứng tốt nhất.

5. Bài thuốc hỗ trợ điều trị các bệnh về gan, cải thiện chức năng gan

Cách thực hiện

Cách 1: Sắc nước uống

• Chuẩn bị khoảng 30g cây mật nhân tươi, rửa sạch kỹ và ngâm vào nước muối 15 phút trước khi sử dụng.
• Cho dược liệu vào nồi nước 1
  lít và sắc kỹ cho đến khi nước cô đặc lại còn nửa nồi thì tắt bếp.
• Lọc lấy nước thuốc cho ra chén, đợi nguội bớt thì uống hết trong ngày.

Cách 2: Sắc kết hợp với các dược liệu khác

• Chuẩn bị 10g mật nhân, 30g diệp hạ châu và 70g cà gai leo.
• Sơ chế sạch dược liệu cho hết bụi bẩn, cho hết số dược liệu này vào siêu thuốc đun sôi cùng 1 lít nước trên lửa nhỏ.
• Đợi đến khi nước thuốc cạn xuống còn khoảng nửa ấm thì tắt bếp.
• Lọc lấy nước thuốc, bỏ bã, chia làm 3 phần uống hết trong ngày.
• Nên uống khi nước thuốc còn ấm để đạt hiệu quả tốt nhất. Lưu ý tuyệt đối không nên uống thuốc đã để qua đêm để tránh làm giảm hiệu quả của thuốc và ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa.

6. Bài thuốc bồi bổ sức khỏe, hỗ trợ chức năng tiêu hóa

Cách thực hiện

• Chuẩn bị 1kg củ mật nhân, 10 quả chuối sứ (đã phơi khô) và 1 lít rượu gạo trên 40 độ.
• Củ mật nhân rửa sạch, chà kỹ để loại bỏ cát đất, bụi bẩn, chuối đem đi nướng trên lửa đến khi tỏa mùi thơm.
• Cho hết các nguyên liệu đã chuẩn bị vào bình thủy tinh, đổ rượu vào và đậy kín nắp, bảo quản ở nơi thoáng mát, không tiếp xúc với ánh nắng mặt trời hay có độ ẩm cao.
• Ủ rượu trong vòng 7 ngày để các dược chất tiết ra và hòa hoàn toàn vào rượu là có thể lấy ra sử dụng được.
• Ngày uống 3 lần, mỗi lần từ 20 – 30ml sau mỗi bữa ăn.

7. Bài thuốc điều trị bệnh tiểu đường

Cách thực hiện

• Dùng 20g cây mật nhân rửa sạch, phơi khô hoặc bạn cũng có thể mua trực tiếp dược liệu khô để tiết kiệm thời gian.
• Cho mật nhân khô vào chảo sao vàng và cho vào ấm.
• Đổ nước sôi vào hãm 20 phút là có thể sử dụng được.
• Có thể dùng nước này thay trà bình thường vừa tốt cho sức khỏe vừa hỗ trợ điều trị bệnh tiểu đường hiệu quả.

8. Bài thuốc hỗ trợ cải thiện chức năng sinh lý nam giới

Cách thực hiện

• Chuẩn bị 40g mật nhân, 50g nấm linh chi và 5g nhân sâm.
• Sau khi sơ chế sạch sẽ và đúng cách, đem tán chúng thành bột mịn và đem tẩm mật ong, vo thành hoàn cho vào hũ thủy tinh bảo quản.
• Liều dùng của bài thuốc này cần tham khảo lời tư vấn của bác sĩ, không tùy tiện sử dụng vì các dược liệu đều chứa hàm lượng dược chất cao.

9. Bài thuốc điều trị chứng rối loạn kinh nguyệt, hành kinh không đều

Cách thực hiện

• Dùng 15g rễ cây mật nhân rửa sạch, ngâm nước muối trước khi sử dụng.
• Cho dược liệu vào siêu thuốc sắc với lượng nước vừa đủ xâm xấp bề mặt và đun trên lửa nhỏ.
• Khi nước thuốc cạn xuống còn khoảng 1/2 nồi thì tắt bếp.
• Lọc lấy nước thuốc chia nhỏ và uống hết trong ngày.
• Kiên trì sử dụng mỗi ngày lần và liên tục trong vòng 1 tuần để đạt được kết quả tốt nhất.

10. Bài thuốc chữa chứng kiết lỵ, tẩy giun, giải độc rượu

Cách thực hiện

• Dùng rễ mật nhân hoặc quả mật nhân rửa sạch và hãm với nước trong vòng 20 phút.
• Lọc lấy nước thuốc uống hết trong ngày.
• Nên kiên trì áp dụng từ 5 – 7 ngày để đạt được hiệu quả tối ưu.

Một số lưu ý khi sử dụng dược liệu cây mật nhân để chữa bệnh

Cây mật nhân là một vị thuốc quý và có nhiều lợi ích tốt, đây là điều không thể phủ nhận. Tuy nhiên, để đạt được những ích lợi tích cực, không gây phản ứng phụ, ảnh hưởng đến sức khỏe bạn cần chú ý một số điều sau đây:

• Tuyệt đối không được thay đổi liều lượng các bài thuốc hoặc kết hợp tùy tiện với một vài dược liệu kỵ nhau khi chưa tham khảo ý kiến của bác sĩ.
• Sử dụng quá liều mật nhân trong thời gian dài có thể gây ra một số tác dụng phụ ngoài ý muốn như hạ đường huyết đột ngột, buồn nôn, đau bụng, nôn mửa, đi ngoài, hoa mắt chóng mặt, đau đầu, kích ứng da gây nổi mẩn ngứa…
• Chống chỉ định sử dụng với phụ nữ mang thai vì có thể gây ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi; trẻ em dưới 9 tuổi, người có tiền sử mắc một số bệnh lý mạn tính về dạ dày, tim mạch, ung thư… cũng nên cân nhắc trước khi sử dụng.
• Đối với rượu mật nhân tuyệt đối không sử dụng cho trẻ dưới 14 tuổi để tránh gây ảnh hưởng đến chức năng nội tạng, hệ thần kinh. Mỗi ngày chỉ sử dụng tối đa 3 lần sau các bữa ăn chính.
• Các bài thuốc từ dược liệu mật nhân phát huy công dụng khá lâu, vì vậy người bệnh cần kiên trì áp dụng trong thời gian dài mới đạt được hiệu quả như mong muốn. Tốt nhất nên áp dụng mỗi liệu trình khoảng 3 tháng, sau đó dù bệnh có thuyên giảm hay không cũng nên thông báo cho bác sĩ để được thăm khám và chỉ định cách điều trị tiếp theo.
• Đối với các bài thuốc sắc cần chú ý thực hiện đúng cách, sắc đúng liều, đúng lượng nước và đúng thời gian. Tránh sử dụng các dụng cụ nồi bằng inox, kim loại, sắt… Thay vào đó nên sử dụng siêu thuốc bằng sứ, nồi đất để đảm bảo giữ được trọn vẹn các dược chất trong thuốc.

Trên đây là một số thông tin cơ bản về công dụng chữa bệnh và cách thực hiện các bài thuốc từ cây mật nhân đơn giản nhưng hiệu quả. Thông tin chỉ mang tính chất tham khảo, không thay thế cho lời khuyên và chẩn đoán của các chuyên gia y học cổ truyền. Trước khi quyết định áp dụng bất kỳ bài thuốc nào, hãy tham khảo ý kiến của bác sĩ trước để đảm bảo việc thực hiện là được phép và hiệu quả, an toàn, không lãng phí thời gian, công sức.

Có thể bạn quan tâm

• Cây Hoàn Ngọc trị bệnh đường ruột với hơn 20 bài thuốc hay
• Cây Cỏ Sữa: Công dụng và cách sử dụng làm thuốc trị bệnh
• Cây Xạ Đen: Tác dụng chữa bệnh và cách sử dụng vị thuốc
• Lá trầu không: Tác dụng và các bài thuốc trị bệnh cực hay

Xem thêm: Tìm hiểu nguyên nhân vì sao bạn bị đau khớp vai