Tiểu đường khi mang thai – Những điều bạn tuyệt đối không được bỏ qua

Tiểu đường khi mang thai là giai đoạn bệnh hết sức nhạy cảm và nguy hiểm của người bệnh vì nó có thể ảnh hưởng đến cả mẹ và con. Các mẹ trong giai đoạn này phải lưu ý để tránh cho bệnh phát triển nặng ảnh hưởng đến thai nhi nhiều.

Vào khoảng tuần thứ 20 của thai kỳ, quá trình và hoạt động liên quan đến việc sản sinh insulin đều bị ảnh hưởng bởi nội tiết tố sinh sản. Đây là nguyên nhân tại sao việc kiểm tra sàng lọc bệnh tiểu đường khi mang thai được yêu cầu theo định kỳ đối với phụ nữ mang thai dù họ có tiền sử bệnh hay không. Thời điểm xuất hiện bệnh thông thường từ tuần mang thai thứ 24 – 28, mặc dù vẫn có thể có những triệu chứng vài tuần trước hoặc sau giai đoạn này.

Trong quá trình mang thai, cơ thể người mẹ có nhu cầu tăng lượng đường vì nhu cầu tăng năng lượng. Tình huống lý tưởng là khi việc sản xuất insulin vừa đủ để phù hợp với lượng đường đang cần được gia tăng. Nhưng không phải thai phụ nào nào cũng đạt được trạng thái lý tưởng này.

1 . Tiểu đường khi mang thai dễ gặp ở đối tượng nào nhất?

Những phụ nữ có nguy cơ cao nhất mắc tiểu đường khi mang thai là những người đang mắc bệnh tiểu đường hoặc đã từng mắc bệnh này trong lần mang thai trước đó hay những người sinh 1 hoặc nhiều con có trọng lượng “đáng nể” khi mới chào đời.

Những phụ nữ thừa cân và những phụ nữ từng sảy thai hay tiền sản giật cũng có nguy cơ cao mắc tiểu đường khi mang thai.

Gia đình (cùng huyết thống) có người mắc bệnh tiểu đường; lần sinh đẻ trước con bị dị dạng, thai chết lưu; thai nhi quá to (có thể phát hiện trên siêu âm).Xuất hiện các dấu hiệu ăn nhiều, uống nhiều, đái nhiều, mụn nhọt, mẩn ngứa ngoài ra, ngứa âm hộ; nước tiểu bị kiến đậu…

Ngoài ra, những nhóm phụ nữ sau cũng có nguy cơ: Những bà mẹ lớn tuổi; những phụ nữ mắc bệnh huyết áp cao; những phụ nữ mà từng có trọng lượng “khủng” sau sinh (nặng hơn 4kg) cũng dễ bị tiểu đường khi mang thai.

Lưu ý: Để có thể chắc chắn là mình có bịtiểu đường khi mang thai hay không, các bà mẹ hãy kiểm tra sức khỏe thai và đường máu định kỳ theo sự hướng dẫn của bác sỹ.

2 . Những lưu ý mẹ bầu có nguy cơ bị tiểu đường khi mang thai cần biết

Để phát hiện sớm tiểu đường khi mang thaibạn nên đi khám bác sĩ ngay từ trước khi mang thai và nếu có mang thai thì cần làm xét nghiệm đường huyết trong giai đoạn sớm (ba tháng đầu) của thai kỳ.

Nếu kết quả bình thường thì sẽ được thực hiện tiếp xét nghiệm sàng lọc tình trạng bất dung nạp đường trong thai kỳ vào khoảng tuần thứ 24-28. Bác sĩ sẽ cho làm xét nghiệm dung nạp đường glucose qua hệ tiêu hóa.

Tuy nhiên, theo Hội những nhà sản phụ khoa Mỹ, nên thực hiện xét nghiệm này cho tất cả các phụ nữ có thai vì tới khoảng 50% phụ nữ bị tiểu đường khi mang thai dù họ không thuộc nhóm có nguy cơ cao.

Xét nghiệm sàng lọc này được thực hiện bằng cách cho thai phụ uống 50gr đường và đo lượng đường huyết trong máu một giờ sau đó. Xét nghiệm này có thể thực hiện ở bất kỳ thời điểm nào trong ngày và không cần phải nhịn đói.

Tuy nhiên, độ nhạy cảm của xét nghiệm tốt hơn khi thai phụ ở trong tình trạng đói. Nếu kết quả bất thường: >140 mg/dl, thì thai phụ ấy có nguy cơ bị bệnh tiểu đường trong thai kỳ. Ðể chẩn đoán chính xác hơntiểu đường khi mang thai, bác sĩ sẽ cho tiếp tục xét nghiệm dung nạp 100gr đường trong ba giờ.

3 . Nguyên nhân tiểu đường khi mang thai

Insulin là một chất được sản xuất bởi tuyến tụy. Sau khi ăn, các phân tử đường từ thực phẩm (được gọi là glucose) chảy vào máu. Insulin giúp chuyển glucose từ máu vào tế bào trong cơ thể, nơi nó có thể được sử dụng làm năng lượng.

Trong thời gian mang thai, nhau thai bao quanh em bé phát triển sản xuất cao một loạt các kích thích tố. Hầu như tất cả chúng làm giảm tác động của insulin ở các mô, qua đó nâng cao đường trong máu.

Độ cao vừa phải của đường trong máu sau bữa ăn là bình thường trong khi mang thai. Khi em bé phát triển, nhau thai sản xuất nhiều kích thích tố hơn do đó hạn chế càng tác dụng của insulin làm gia tăng lượng đường trong máu đến một mức độ có thể ảnh hưởng đến tăng trưởng và phát triển của em bé. Chỉ số tiểu đường khi mang thai cho phép 50-100 mg/dL.

4 . Cơ chế hình thành bệnh tiểu đường khi mang thai

Bệnh tiểu đường khi mang thai là do tuyến tụy không sản xuất đủ hormone insulin. Insulin điều chỉnh lượng đường trong máu và tích trữ đường khi cơ thể chưa sử dụng hết.

Cơ thể có thể sản xuất lượng insulin nhiều hơn bình thường để đáp ứng nhu cầu của thai nhi trong giai đoạn mang thai, đặc biệt là ở giai đoạn tháng thứ 5, khi thai đang phát triển rất nhanh.

Nếu cơ thể người mẹ “theo guồng”, đáp ứng vượt cả nhu cầu của thai nhi sẽ dẫn tới mắc chứng tiểu đường khi mang thai. Cơ thể cần đường dưới dạng glucose để phát triển nhưng quá nhiều sẽ làm thai nhi phát triển vượt mức.

Nếu thai lớn sẽ khiến cho quá trình chuyển dạ của người mẹ gặp nhiều khó khăn. Với những thai nhi quá lớn sẽ buộc phải chỉ định sinh mổ và điều này sẽ làm tăng nguy cơ mắc bệnh vàng da và các bệnh hô hấp ở trẻ sau sinh.

5 . Yếu tố nguy cơ ảnh hưởng của bệnh tiểu đường khi mang thai

Tiểu đường khi mang thai có thể gặp một số vẫn đề sức khỏe nghiêm trọng đến sức khỏe bà mẹ và trẻ sơ sinh. Một người phụ nữ mắc tiểu đường thai kỳ có lượng đường trong máu cao, có cơ hội gia tăng tiền sản giật (huyết áp cao, protein trong nước tiểu, sưng tấy) hoặc sinh non (em bé sinh ra trước 37 tuần).

Bên cạnh bà mẹ mắc tiểu đường khi mang thai gặp nguy hiểm, trẻ sơ sinh của một phụ nữ mắc tiểu đường thai kỳ có lượng đường trong máu cao có những nguy cơ như dị tật bẩm sinh.

Đặc biệt là não, tim và cột sống, tăng trọng lượng sơ sinh, tổn thương thần kinh vai trong khi sinh, hạ đường huyết sau khi sinh, tăng nguy cơ thừa cân, béo phì, và / hoặc bệnh tiểu đường sau này trong cuộc sống.

6 . Chẩn đoán bệnh tiểu đường khi mang thai

Quá trình kiểm tra sàng lọc để chẩn đoán bệnh tiểu đường khi mang thai được yêu cầu theo sự hướng dẫn của bác sĩ trong tuần mang thai thứ 26-28.Công cụ để chẩn đoán thông thường là kiểm tra lượng đường, GCT, hay phương pháp kiểm tra mức độ dung nạp đường glucose, OGTT.

Xét nghiệm mẫu máu để kiểm tra lượng đường glucose và sau một tiếng đồng hồ tiếp theo sẽ xét nghiệm lại mẫu máu sau khi uống nước có nhiều đường.

Dựa vào kết quả kiểm tra đầu tiên, để xác nhận lại chẩn đoán bệnh tiểu đường khi mang thai có thể phải cần có thêm xét nghiệm mức độ dung nạp đường glucose (OGTT) trong vòng 2 tiếng đồng hồ.

Xét nghiệm mẫu máu cơ bản sau mẫu máu chuẩn 1 hoặc 2 giờ đồng hồ sau khi cho bệnh nhân uống dung dịch đường glucose. Phương pháp đơn giản hơn là có thể qua việc kiểm tra lượng đường từ nước tiểu. Một trong những xét nghiệm trong mỗi lần khám thai là kiểm tra lượng đường bằng que thử.

Lượng đường huyết được đo bằng millimoles trên một lít máu. Lượng đường huyết (BSL) bình thường là ở mức 4-6mmol/L. Hai tiếng sau khi ăn, trung bình sẽ đo được là 4-7mmol/L.

Lý tưởng nhất là lượng đường huyết được giữ ở mức bình thường nếu được, nhưng mỗi cá thể đều có mức “chấp nhận được” riêng.

7 . Triệu chứng của tiểu đường khi mang thai

Tiểu đường khi mang thai rất khó phát hiện nếu không làm xét nghiệm máu hoặc không làm nghiệm pháp dung nạp glucose vì bệnh thường không có các triệu chứng hay các dấu hiệu biểu hiện ra bên ngoài.

Bởi vậy, tất cả phụ nữ mang thai đều cần phải khám sàng lọc tiểu đường khi mang thai. Trước đây, việc sàng lọc dựa vào kết quả xét nghiệm nước tiểu, theo kết quả này thì sẽ không chính xác vì nhiều phụ nữ mang thai không bị đái tháo đường thai kỳ mà vẫn có đường niệu dương tính.

Mặt khác những ngườitiểu đường khi mang thai cũng có những lúc không có đường trong nước tiểu.Hiện nay các bác sĩ khuyến cáo khi phụ mang thai nên đi làm xét nghiệm đường glucose ở tuần 24 -28 của thai kỳ để sớm phát hiện và có hướng điều trị, tránh những nguy cơ biến chứng nguy hiểm ảnh hưởng tới cả mẹ và bé.

8 . Tiểu đường khi mang thai nguy hiểm thế nào đến mẹ và bé

Khi người bị bệnh tiểu đường khi mang thai hoặc khi người có thai bị tiểu đường, bệnh đều có thể ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ của cả người mẹ và thai nhi.

– Tiểu đường khi mang thai ảnh hưởng đối với bà bầu:

+ Người mẹ mắc tiểu đường khi mang thai có thể mắc các bệnh lý như tăng huyết áp, bệnh lý võng mạc, bệnh lý mạch vành và nhiễm trùng tiết niệu, tăng nguy cơ nhiễm độc thai nghén và nguy cơ bị tiểu đường thực sự trong tương lai…

+ Tăng đường huyết ở tiểu đường khi mang thai sẽ gây nên tiền sản giật (tăng huyết áp, phù…) nếu không được kiểm soát tốt đường huyết. Tăng huyết áp ở người mẹ sẽ de dọa đến tính mạng của cả mẹ và thai nhi.

Bệnh còn có thể làm tăng nồng độ xê-tôn máu của người mẹ, bởi vậy mà thai nhi cũng bị tăng xê-tôn máu – một yếu tố không thuận lợi cho sự phát triển bình thường của thai nhi.

+ Những người bị tiểu đường khi mang thai cũng dễ bị nhiễm trùng nặng; có tỷ lệ sinh phải can thiệp nhiều hơn (mổ sinh, chịu các thủ thuật do sinh khó). Sau khi sinh có thể bị tiểu đường nặng hơn.

Có khoảng 5% đến 20% bà mẹ bị tiểu đường khi mang thai sau khi sinh vẫn tiếp tục bị bệnh. Phụ nữ bị bệnh tiểu đường khi mang thai có nguy cơ sẩy thai cao hơn, đặc biệt, nếu kiểm soát mức đường huyết không tốt.

– Tiểu đường khi mang thai ảnh hưởng đối với thai nhi:

+ Con của các bà mẹ bị tiểu đường khi mang thai thường nặng cân, to con và to cả các bộ phận nội tạng trừ não (4kg hoặc hơn thế là chuyện thường gặp ở các bà mẹ bị tiểu đường).

Bởi vì khi đường huyết tăng, thai nhi tăng tiết insulin để tiêu thụ lượng đường này nên bé cũng tăng trưởng và dự trữ năng lượng dưới dạng glycogene ở lớp mỡ của thai nhi.

Vì thế, thai này thường gây đẻ khó, có tỷ lệ mổ cao, nếu đẻ thường rất dễ bị sang chấn. Thai tuy to nhưng lại kém về chức năng và kém phát triển sau khi sinh, đặc biệt là phát triển về trí tuệ, tâm thần. Vì vậy trẻ sơ sinh của các bà mẹ mắc tiểu đường thường được coi là “những em bé khổng lồ nhưng chân đất sét”.

+ Thai nhi của các bà bầu bị tiểu đường khi mang thai có tỷ lệ tử vong cao hơn và thai có thể bị dị tật hoặc chậm phát triển. Phần lớn các nghiên cứu chỉ ra rằng bất thường bẩm sinh tăng gấp 3 lần ở những thai nhi có mẹ mắc bệnh tiểu đường.

Thời gian bị ảnh hưởng (gây bất thường bẩm sinh) rất giới hạn, khi tuổi thai khoảng 3-6 tuần. Vì vậy, việc kiểm soát đường huyết chặt chẽ, sớm trong thai kỳ, thậm chí ngay cả trước khi có thai, sẽ giúp ngăn ngừa những bất thường của thai nhi.

+ Sự trưởng thành về phổi của thai trong tử cung của mẹ có bệnh tiểu đường khi mang thai thường chậm hơn so với thai nhi của các bà mẹ không bị bệnh. Do đó, nếu trẻ bị sinh non thì càng dễ bị suy hô hấp nặng.

Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng tỷ lệ trẻ có mẹ bị tiểu đường khi mang thai bị suy hô hấp tăng gấp 5 – 6 lần so với trẻ có mẹ bình thường.

+ Những giờ đầu tiên sau khi sinh, con của những bà mẹ bị tiểu đường khi mang thai có thể bị hạ đường huyết. Thậm chí nếu hạ đường huyết kéo dài và trầm trọng có thể làm tổn thương não của trẻ. Vì vậy, việc kiểm soát đường huyết tốt ở người mẹ có thể ngăn ngừa tình trạng này. Sau sinh nên kiểm tra và theo dõi chặt chẽ.

+ Con của những bà bầu bị tiểu đường khi mang thai thường bị vàng da nhẹ, do lượng bilirubin trong máu tăng cao. Hiện tượng này có thể được điều trị bằng cách bù nước và chiếu đèn.

+Trong 6 tháng cuối của thời kỳ mang thai, nếu người mẹ bị tăng đường huyết thì cũng gây tăng đường huyết cho thai nhi và gây ra tình trạng tăng insulin ở thai nhi. Sau khi sinh, do trẻ không nhận được lượng đường nhiều như khi còn đang ở trong tử cung của mẹ nữa, sự dư thừa insulin sẽ làm cho đường máu của trẻ dưới mức bình thường.

Hạ đường máu ở trẻ rất dễ gây tổn thương các tế bào thần kinh não bộ nếu không được điều trị kịp thời. Thai của những người mẹ tiểu đường khi mang thai có xu hướng to hơn bình thường nên rất dễ có nguy cơ bị đẻ non. Do đẻ non nên trẻ có nhiều nguy cơ mắc các bệnh về đường hô hấp, đặc biệt là hội chứng suy hô hấp ở trẻ sơ sinh.

9 . Các chị em bị tiểu đường khi mang thai cần thực hiện những gì ?

+ Bà bầu bị tiểu đường khi mang thai cần thực hiện chế độ ăn uống theo sự hướng dẫn của bác sỹ chuyên khoa. Cần được theo dõi chặt chẽ lượng đường huyết và điều chỉnh liều thuốc.

Ngoài ra, cần thực hiện các xét nghiệm khác để đánh giá sức khoẻ của thai nhi, siêu âm máu để theo dõi những thay đổi hệ thống mạch máu có thể làm tổn hại đến thai nhi.

Như vậy, những bà bầu bị tiểu đường khi mang thai cần được theo dõi và chăm sóc chu đáo ở cả hai phía: các thầy thuốc sản khoa và các thầy thuốc chuyên khoa nội tiết điều trị bệnh tiểu đường.

Mọi thứ thuốc men và chế độ ăn uống trong giai đoạn thai nghén này cần theo đúng chỉ dẫn của các thầy thuốc chuyên khoa. Có như thế mới tránh được các rủi ro, tai biến cho cả mẹ và con.

+ Tiểu đường khi mang thai khá nguy hiểm đến mẹ vầ bé nhưng nếu điều trị kịp thời và đúng cách, đường huyết được kiểm soát tốt thì hầu như ít ảnh hưởng trên thai nhi. Insulin là loại thuốc được dùng để điều trị tiểu đường trong thai kỳ an toàn vì thuốc không qua nhau thai được.

– Việc đầu tiên bà bầu bị tiểu đường khi mang thai cần làm là chế độ ăn uống hợp lý. Nhu cầu năng lượng của người mẹ được cung cấp phải tùy thuộc vào trọng lượng trước khi có thai cũng như tình trạng tăng cân kể từ lúc mang thai, và tùy thuộc vào sự đánh giá nhu cầu năng lượng trước đó. Qua đó, chúng ta mới tìm được nhu cầu thích ứng cụ thể với từng bà bầu bị tiểu đường.

– Tập lyện thể dục: Bà bầu bị tiểu đường khi mang thai thì việc tập luyện phải hết sức thận trọng. Khi đang tập luyện, người bệnh cảm thấy mệt mỏi thì phải ngừng tập và cần được nghỉ ngơi.

Trước khi bắt đầu bất kỳ chương trình tập luyện nào cũng cần có sự thảo luận giữa bệnh nhân và thầy thuốc để lựa chọn hình thức và thời lượng tập luyện thích hợp nhất.

+ Bà bầu bịtiểu đường khi mang thai có thể luyện tập ở mức trung bình và tránh một số hoạt động nhất định cho đến sau khi sinh nở. Trong tập luyện, các mẹ cần giữ nhịp tim không vượt quá 140 lần/phút, không nên để tình trạng nhịp tim nhanh kéo dài và tránh tập luyện quá sức.

Cũng như các bà mẹ mang thai khác, bà bầu bị tiểu đường khi mang thai nên đi bộ hoặc bơi lội nếu có điều kiện.Trong khi bơi, sức nâng của nước sẽ làm giảm áp lực các khớp, không gây chấn thương cho các xương khớp ở bàn chân và cẳng chân.

– Nếu chế độ tập luyện và ăn uống vẫn không kiểm soát được đường huyết, bắt buộc bà bầu phải được điều trị bằng insulin với liều lượng do bác sĩ chỉ định, cần được theo dõi chặt chẽ trong suốt quá trình điều trị, tránh gây hạ đường huyết và các tai biến khác.

10 . Những quy tắc điều trị thông thường

Duy trì các hoạt động thể chất. Điều này sẽ giúp những người bị tiểu đường khi mang thai kiểm soát lượng đường trong máu và duy trì cân nặng.

Tiêm insulin. Đây là việc điều trị áp dụng khi không thể kiểm soát được mức đường máu thông qua chế độ ăn và vận động. Tiêm insulin có thể được sử dụng an toàn trong thời kỳ mang thai bởi nội tiết tố này không truyền qua nhau từ mẹ sang con.