Ba kích – Công dụng, cách dùng và những lưu ý khi sử dụng

Ba kích là dược liệu quen thuộc, được sử dụng nhiều trong các bài thuốc Đông y với những hiệu quả bất ngờ trong việc hỗ trợ điều trị nhiều bệnh lý như: bổ thận, cải thiện sinh lý, mất ngủ kinh niên, xương khớp…. Bài viết dưới đây, chuyên trang sẽ cùng quý độc giả tìm hiểu về công dụng, cách dùng và những lưu ý khi sử dụng dược liệu này. 

Tìm hiểu ba kích là gì và những thông tin về dược liệu ba kích

Theo y học cổ truyền, ba kích là vị thuốc quý, có nhiều công dụng tuyệt vời cho sức khỏe. Dưới đây là những thông tin về loại dược liệu này:

• Tên dược liệu: Ba kích
• Tên gọi khác: Ba kích thiên, Dây ruột gà, Diệp liễu thảo, Đan điền âm vũ, Chẩu phóng xì…
• Tên gọi theo khoa học:  Morinda officinalis stow
• Thuộc họ:  Rubiaceae (Cà phê)

Đặc điểm thực vật của ba kích, cách nhận biết cây ba kích

Dù là dược liệu quen thuộc trong dân gian, tuy nhiên nhưng rất ít người có kiến thức về đặc điểm thực vật của ba kích rừng. Những đặc điểm nổi bật của dược liệu giúp người dùng nhận biết:

• Dược liệu thân leo, mảnh và có nhiều lông mịn. Cây có độ cao trung bình khoảng dưới 500m và thường mọc thành từng bụi lớn trong rừng.
• Lá có hình lưỡi mác, thon dài, phiến lá rộng và phần đuôi lá hình trái tim hoặc hình tròn. Khi lá non sẽ có màu xanh mạ, sẽ chuyển sang màu trắng mốc khi già và màu nâu tím khi lá khô.
• Hoa dược liệu nhỏ, màu trắng hoặc màu vàng và thường mọc ở đầu cành. Đài hoa mang hình ống và cánh hoa thường không đều nhau. Thông thường, hoa sẽ nở vào khoảng tháng 5 và tháng 6.
• Cây thường ra quả vào khoảng thời gian tháng 8 đến tháng 10. Quả hình tròn và bề mặt có lông tơ. Khi quả chín có màu đỏ thẫm khá bắt mắt.

Tìm hiểu ba kích có mấy loại

Dựa vào màu sắc của dược liệu, ba kích được chia thành hai loại là ba kích tím và ba kích trắng với những đặc điểm:

• Ba kích tím: Thảo dược này khá quý trong thiên nhiên, chỉ chiếm khoảng 10% đến 20% nên ba kích tím khô có giá trị rất đắt. Dược liệu có củ màu vàng sậm, phần bên trong màu tím sẫm. Với màu sắc đó, khi ngâm rượu, rượu thuốc sẽ có màu tím khá đậm.
• Ba kích trắng: Dược liệu này chiếm khoảng 80%-90% trong tự nhiên. Vỏ củ có màu vàng nhạt và phần thịt bên trong có màu trắng. Khi ngâm rượu, rượu thuốc sẽ chuyển sang màu tím nhạt. So với ba kích tím, giá thành của ba kích trắng bình dân hơn.

Cây ba kích phân bổ như thế nào?

Theo tìm hiểu, dược liệu này có nguồn gốc từ đất nước Trung Quốc rồi du nhập vào Việt Nam. Tại nước ta, dược liệu này được phân bổ chủ yếu ở các vùng trung du, miền núi phía Bắc như Vĩnh Phúc, Quảng Ninh, Hà Giang, Lạng Sơn…

Với nhu cầu sử dụng ba kích ngày càng cao của người tiêu dùng, có rất nhiều trung tâm, cơ sở dược
liệu trên toàn quốc với kỹ thuật trồng ba kích hiện đại đã phối giống và nuôi trồng thành công dược liệu này.

Thu hoạch và bào chế dược liệu

Quá trình thu hái và bào chế dược liệu ảnh hưởng rất nhiều tới dược tính của ba kích. Theo kinh nghiệm dân gian, ba kích có thể được thu hoạch vào vụ đầu tiên sau 3 năm trồng và thời gian thu hái vào khoảng từ tháng 10 đến tháng 11. Rễ cây loại to, cùi dày, có mùi tía. Đây là dược liệu chứa nhiều dược tính tốt cho sức khỏe. Rễ cây loại nhỏ, cùi mỏng sẽ kém chất lượng hơn.

Sau khi thu hoạch xong, việc bào chế được thực hiện theo những cách sau đây:

• Loại bỏ hết bụi bẩn ở dược liệu, có thể ngâm với nước muối loãng để sạch hơn rồi để ráo nước.
• Sử dụng dao khứa vào lõi của dược liệu rồi nhẹ nhàng lấy phần thịt ra.
• Với ba kích ngâm rượu, chỉ sử dụng phần thịt củ và bỏ phần lõi bên ngoài.

Theo y học cổ truyền, các bộ phận hoa, lá, quả và rễ ba kích đều có thể sử dụng làm thuốc. Tuy nhiên rễ là bộ phần có nhiều dưỡng chất nhất và thường được sấy khô trước khi sử dụng. Bộ phận này mang những đặc trưng sau đây:

• Đặc điểm rễ ba kích hình trụ tròn, mỗi củ chỉ có kích thước đường kính từ 1cm đến 3cm.
• Vỏ bên ngoài cứng, sần sùi, vỏ nhăn, có vân dọc và màu vàng xám.
• Bên trong lõi rễ có màu hồng nhạt và tâm có màu nâu vàng.
• Củ dược liệu không có mùi, vị ngọt hơi chát và rất dễ bóc.

Dược liệu sau khi bào chế phải được bảo quản tại nơi khô ráo, thoáng mát để tránh mối mọt và đảm bảo được đầy đủ dược tính.

Tìm hiểu ba kích có tác dụng gì với sức khỏe

Chắc chắn, không hề ngẫu nhiên khi dược liệu này được sử dụng phổ biến và là bài thuốc không thể thiếu trong Đông y. Những công dụng của ba kích dược liệu đã được kiểm chứng qua y học cổ truyền và những nghiên cứu khoa học hiện đại.

Công dụng của dược liệu ba kích trong y học cổ truyền

Trong Đông y, đây là loại dược liệu có vị cay ngọt, tính ấm, hơi chát và được quy vào hai kinh: can và thận. Với tính vị đó, ba kích có hiệu quả trong việc hỗ trợ điều trị một số bệnh lý như xương khớp, tăng cường sinh lý, làm mát gan, giải độc gan rất tốt. Ngoài ra, sử dụng ba kích như một bài thuốc bổ giúp tăng cường sức khỏe và tăng sức đề kháng cho cơ thể.

Củ ba kích có tác dụng gì trong Tây y?

Trong nghiên cứu khoa học hiện đại, ba kích có chữa những hoạt chất rất tốt cho cơ thể: Rubiadin-1-Methyl Ether, Trigonelline, Gentianine, Choline, Carpaine, Vitamin B1, Vitamin C, Tigogenin, Phytosterol, Acid hữu cơ… Với những hoạt chất đó, dược liệu này có tác dụng như sau:

• Kháng viêm hiệu quả: Với hoạt chất vitamin C cùng các chất chống oxy hóa, sử dụng ba kích giúp các vết thương nhanh lành và ngăn ngừa sự tấn công của vi khuẩn rất tốt.
• Tăng cường sức đề kháng cho cơ thể: Hàm lượng dinh dưỡng cao giúp người dùng giảm căng thẳng, stress. Với những người thường xuyên làm việc quá tải, đây là liều thuốc bổ mang lại công dụng hiệu quả.
• Hỗ trợ tăng cường sinh lý ở nam giới: Ba kích là thành phần chính trong những vị thuốc bổ tăng cường sinh lý, giúp bổ sung sinh lực và cải thiện được nhiều chứng bệnh xuất tinh sớm và rối loạn cương dương.
• Điều trị bệnh lý về xương khớp: Hàm lượng Choline – một trong những dưỡng chất có lợi cho xương khớp là thành phần chính của ba kích. Sử dụng dược liệu này giúp giảm triệu chứng tê bì, đau lưng, mỏi gối….

Các bài thuốc từ dược liệu

Trong dân gian, dược liệu ba kích là thành phần quen thuộc trong nhiều bài thuốc. Những bài thuốc dưới đây thường được nhiều người áp dụng và có hiệu quả cao với sức khỏe người dùng.

Bài thuốc hỗ trợ điều trị chữa liệt dương

Bài thuốc 1: Kết hợp ba kích với đinh lăng

Đinh lăng được biết tới là dược liệu chứa nhiều dưỡng chất hỗ trợ điều trị liệt dương ở nam giới hiệu quả. Sự kết hợp của ba kích ngâm với đinh lăng là bài thuốc Đông y quen thuộc cho nam giới liệt dương.

Chuẩn bị nguyên liệu: 1kg ba kích khô và củ đinh lăng và 5 lít rượu trắng 35 – 40 độ C.

Các bước thực hiện:

• Rửa sạch dược liệu để loại bỏ hết bụi bẩn và để ráo nước.
• Sử dụng nguyên phần thịt của củ ba kích để làm thuốc.
• Cho nguyên liệu vào bình thủy tinh và đổ rượu trắng vào cùng
• Vậy sử dụng 1kg ba kích khô ngâm bao nhiêu lít rượu? Theo như đúng nguyên liệu chuẩn bị, 1kg ba kích khô có thể ngâm cùng 5 lít rượu trắng.
• Đậy kín bình, bảo quản tại nơi khô ráo, thoáng mát và ngâm trong khoảng thời gian 3 tháng rồi sử dụng.

Mỗi ngày chỉ sử dụng 20ml và có thể chia thành 2 lần dùng. Kiên trì áp dụng trong khoảng 15 ngày sẽ thấy được hiệu quả của dược liệu.

Bài thuốc 2: Kết hợp ba kích với dược liệu khác

Chuẩn bị nguyên liệu: Ba kích khô; nấm ngọc cẩu khô và dâm dương hoắc mỗi loại 500g; cam thảo, đại táo, câu kỷ tử, đương quy, sa sâm, đỗ trọng mỗi loại 100gr và 7 lít rượu trắng 35 – 40 độ C.

Các bước thực hiện:

• Các nguyên liệu phải rửa sạch để loại bỏ bụi bẩn rồi để ráo nước.
• Cho tất cả các nguyên liệu vào bình thủy tinh rồi đổ rượu vào.
• Đậy kín nắp bình và bảo quản rượu tại nơi khô ráo, thoáng mát. Rượu ngâm khoảng 1 tháng có thể mang ra sử dụng.

Mỗi ngày sử dụng 1 lần, mỗi lần khoảng 20ml. Không nên dùng quá liệu lượng có thể gây ảnh hưởng tới sức khỏe người dùng.

Hỗ trợ điều trị tiểu buốt

Chuẩn bị nguyên liệu: Ba kích khô, tang phiêu phiêu, thỏ ty tử, ích trí nhân, rượu trắng.

Các bước thực hiện:

• Sơ chế sạch tất cả dược liệu để loại bỏ bụi bẩn.
• Tán dược liệu thành bột mịn và thêm một chút rượu vào cùng, trộn đều tạo thành một hỗn hợp.
• Vo tròn thành từng viên nhỏ để sử dụng dễ dàng hơn. Với mỗi liệu trình sử dụng 12 viên và mỗi ngày dùng 1 viên vào buổi sáng hoặc tối.

Điều trị những bệnh lý về xương khớp

Chuẩn bị nguyên liệu:

• 60gr ba kích
• 120 ngưu tất
• 60gr khương hoạt
• 60gr quế tâm
• 60 ngũ gia bì
• 80gr đỗ trọng bỏ vỏ
• 60gr can khương
• 100ml mật ong

Các bước thực hiện:

• Rửa thật sạch tất cả nguyên liệu đã chuẩn bị và để ráo nước.
• Các nguyên liệu tán thành bột rồi trộn với mật ong và vo thành từng viên nhỏ.

Mỗi lần dùng chỉ nên dùng 10 viên nhỏ đó, kết hợp với một chút rượu trắng. Kiên trì áp dụng phương thuốc này hỗ trợ điều trị đau nhức hiệu quả.

Bài thuốc điều trị kinh nguyệt ở phụ nữ

Chuẩn bị nguyên liệu:

• 120gr dược liệu ba kích
• 80gr thanh diêm
• 20gr lương khương
• 160gr ngô thù du
• 64gr tử kim đằng
• 160gr nhục quế

Các bước thực hiện:

• Tán dược liệu thành bột và dùng rượu trắng trộn lẫn với bột dược liệu để tạo sự kết dính với nhau.
• Vo tròn thành từng viên nhỏ, mỗi ngày sử dụng 20 viên thuốc và pha cùng nước muối.

Sử dụng thuốc sau bữa ăn để đạt được hiệu quả sử dụng tốt nhất.

Bài thuốc hỗ trợ tăng sức đề kháng cho cơ thể

Chuẩn bị nguyên liệu: Ba kích, hồi hương, ích trí nhân, phúc bồn tử, bạch long cốt, nhục thung dung, mẫu lệ, bạch truật, thỏ ty tử, nhân sâm, cốt toái bổ. Sử dụng mỗi loại 40gr.

Các bước thực hiện:

• Cần phải rửa sạch các nguyên liệu trước khi sử dụng và để ráo nước
• Tán từng nguyên liệu thành bột mịn cho dễ sử dụng.
• Cho dược liệu đã sơ chế vào hộp thủy tinh để bảo quản.
• Mỗi lần uống, sử dụng khoảng 10gr đến 20gr, ngày uống 2 lần sau bữa ăn.
• Kiên trì sử dụng trong 1 tháng sẽ thấy sức khỏe được cải thiện rõ rệt. Ngoài ra, sử dụng dược liệu giúp phục hồi làn da và kiểm soát cân nặng hiệu quả.

Bài thuốc chữa cao huyết áp

Chuẩn bị dược liệu: Ba kích, dâm dương hoắc, đương quy, hoàng bá, tiên mao.

Các bước thực hiện:

Trước khi sử dụng cần phải làm sạch tất cả các nguyên liệu.

• Cho vào ấm đun cùng khoảng 600ml nước. Đun sôi rồi vặn nhỏ lửa, tiếp tục đun cho tới khi chỉ còn 200ml thì tắt bếp.
• Sử dụng thuốc trong ngày và chia thành 3 lần uống. Dùng thuốc liên tục trong khoảng 3 tháng để thấy được hiệu quả.

Những lưu ý khi sử dụng dược liệu

Để đạt được hiệu quả trong quá trình sử dụng dược liệu và điều trị bệnh, người dùng cần phải lưu ý những vấn đề sau đây:

• Cần tham khảo ý kiến của những người có chuyên môn về liều lượng khi sử dụng. Không nên sử dụng quá nhiều, có thể gây ảnh hưởng tới sức khỏe người bệnh.
• Không được phép kết hợp ba kích với những
  dược liệu khác khi chưa có chỉ định của những chuyên gia.
• Với trẻ em dưới 6 tuổi, cần phải tham khảo lời khuyên của các chuyên gia trước khi sử dụng.
• Trong trường hợp có những triệu chứng dị ứng với thành phần của dược liệu, cần phải ngừng sử dụng và tới những cơ sở y tế để kiểm tra sức khỏe.
• Phải tìm hiểu về thực phẩm và những món ăn kiêng kỵ khi kết hợp với dược liệu.
• Không được tự ý sử dụng song song bài thuốc từ dược liệu với thuốc Tây
• Sơ chế thật kỹ, loại sạch vỏ của dược liệu trước khi sử dụng để tránh nguy hiểm đến tính mạng.
• Phải loại bỏ phần lõi của dược liệu để tránh nguy hiểm đến sức khỏe và tính mạng còn người.

Như vậy, trên đây là toàn bộ những thông tin liên quan tới dược liệu ba kích – một trong những bài thuốc quen thuộc trong Đông y. Với những hiểu biết và kiến thức chuyên trang chia sẻ, hy vọng rằng, đây là những thông tin bổ ích gửi tới quý độc giả. Sử dụng ba kích đòi hỏi người bệnh phải kiên trì và cần ghi nhớ những lưu ý để việc quá trình điều trị bệnh đạt được hiệu quả tốt nhất.

Thông tin được tham khảo tại: Wikipedia

Xem thêm: 3 tư thế nằm ngủ tốt cho bà bầu và thai nhi trong suốt thai kỳ